Saturday, January 26, 2013

कुंभमेळा २०१३ - भाग २ - पुराणसंदर्भ (Kumbha Mela 2013 - Part II)



- कुंभमहापर्व - 


    कुंभमेळ्याविषयी पुराणांच्यामध्ये एक कथा आहे. भगवान विष्णूंच्या आज्ञेने एकदा देव व आसुरांनी एकत्र येवून समुद्रमंथन केले.  त्यामधून १४ रत्ने प्राप्त झाली.  त्यामध्ये सर्वात शेवटी धन्वंतरी अमृत कलश घेवून आला.  तेंव्हा इंद्राचा पुत्र जयंत तो अमृत कलश घेवून पळाला.  आसुरांनी त्याचा पाठलाग केला.  इंद्रपुत्र जयंत व अमृत कलश या दोन्हींचेही रक्षण करण्यासाठी देव आसुरांच्या मागे गेले.  तेंव्हा घनघोर देवासुर संग्राम झाला.  देव व असुरांचे युद्ध बारा दिवस चालले होते.  देवासुर युद्धाच्या वेळी त्या अमृतकलशामधून पृथ्वीवर चार ठिकाणी अमृताचे थेंब सांडले.  त्यावेळी सूर्यसुद्धा अमृतकलशाच्या रक्षणासाठी देवांना मदत करीत होता.  त्यावेळी भगवान विष्णूंनी मोहिनीचे रूप धारण केले.  मोहिनीला पाहून देवासुरांनी युध्द थांबवले व अमृतकलश वाटण्यासाठी मोहिनीच्या हातात दिला गेला.  मोहिनीरुपधारी भगवान श्री विष्णूंनी धर्मराक्षणार्थ ते अमृत असुरांना न देता देवांना चतुराईने प्राशन करण्यास दिले.  त्यामुळे देव अमर झाले.

    देवासुर युध्द बारा दिवस चालले होते.  देवांचे बारा दिवस म्हणजे मनुष्याचे बारा दिवस होतात.  म्हणूनच प्रत्येक बारा वर्षांनी एकेका स्थानामध्ये कुंभमेळा भरतो.  हरिद्वार, प्रयागतीर्थ, नाशिक व उज्जैन या चार ठिकाणी अमृताचे थेंब पडल्यामुळे तेथे कुंभमेळा भरतो.  यालाच पूर्णकुंभमेळा असेही म्हणतात.  हरिद्वार व प्रयाग येथे प्रत्येक सहा वर्षांनी अर्धकुंभमेळाही भरतो.    चार ठिकाणी पूर्णकुंभ योग खालीलप्रमाणे महत्त्वाचा मनाला जातो.

      १) हरिद्वार - बृहस्पतीचा योग कुंभ राशीमध्ये व सूर्याचा योग मेष राशीमध्ये
      २) प्रयाग - बृहस्पतीचा योग वृष राशीमध्ये व सूर्याचा योग मकर राशीमध्ये. हा अतिदुर्लभ योग असून त्रिवेणी स्नान अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते.
      ३) उज्जैन - बृहस्पतीचा योग सिंह राशीमध्ये व सूर्याचा योग मेष राशीमध्ये
      ४) नाशिक - बृहस्पतीचा योग सिंह राशीमध्ये

याप्रकारे या चारही स्थानांमध्ये बारा वर्षानंतर एक महाकुंभपर्व असते.  कुंभमेळ्याचे शास्त्रामध्ये केलेले वर्णन आपण पुढील भागामध्ये पाहू.


-  परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती, २४ जानेवारी २०१३
-  By  P.P. Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 24 January 2013

'कुंभमेळा' या विषयावरील इतर लेख 'कुंभमेळा २०१३ - भाग १' आणि 'कुंभमेळा २०१३ - भाग ३' हेही आपणास आवडतील. आपल्या प्रतिक्रिया खाली द्यायला विसरू नका. तसेच आपल्या सोशल नेट्वर्किंग वेबसाईटवर मित्रांना लिंक पाठवून आम्हाला मदत करावी ही विनंती. आपल्या सूचना आणि प्रतिक्रिया Sadhak@ShrutisagarAshram.org या email  वरही कळवू शकता - धन्यवाद.


- हरी ॐ

Friday, January 25, 2013

कुंभमेळा २०१३ - भाग १ (Kumbha Mela 2013 - Part I)



- कुंभमहापर्व -

    संपूर्ण विश्वामधील सर्वात श्रेष्ठ, विराट, विशाल मेळावा म्हणजे 'कुंभमेळा' होय.  'कुंभ' म्हणजे घट.  'कुंभ' म्हणजेच ब्रह्मांड होय. ज्या ब्रह्मांडामध्ये सर्व जात-धर्म-वंश-पंथ-परंपरा-संप्रदाय इत्यादींचे लोक समाविष्ट होतात.  त्याचप्रमाणे कुंभमेळ्यामध्ये कोणत्याही जातीचे, धर्माचे, पंथाचे, संप्रदायाचे, वर्णाश्रमाचे, स्त्री-पुरुष, श्रीमंत-गरीब, श्रेष्ठ-कनिष्ठ, गृहस्थी-ब्रह्मचारी-वानप्रस्थी-संन्यासी असे सर्वच लोक समाविष्ट होतात.

    वेद सांगतात - धर्मो विश्वस्य जगत: प्रतिष्ठा | धर्माच्या सहाय्याने संपूर्ण विश्वाची प्रतिष्ठा होते.  धर्म हाच संपूर्ण विश्वाचा आधार आहे.  'धर्म' याचा अर्थ - हिंदू-मुस्लिम-ईसाई असा संकुचित नाही. तर धर्माची व्याख्या केली जाते - धर्मो धारयते प्रजा: |  जो सर्व प्राणिमात्रांना धारण करतो, त्यास धर्म असे म्हणतात.  प्रत्येक धर्माचे विशिष्ठ नियम, आचार, आदर्श असतात. बहिरांगाने सर्व धर्म भिन्न-भिन्न वाटत असतील तरी अखिल मानावजातीच्या दृष्टीने विचार केला तर समजते की, मनुष्याच्या जीवनाला परिपूर्णता देणे, हेच सर्व धर्मांचे अंतिम साध्य आहे.  स्वामी विदयारण्य एके ठिकाणी सांगतात -

अंत:पूर्ण: बही:पूर्ण: पुर्णकुम्भ इवार्णवे | (पंचदशी)

एखाद्या जलाशयातील पाण्याने भरलेला घट त्या पाण्यामध्येच बुडवला तर त्या घटाच्या आत, घटाच्या बाहेर, घटाच्या वर, घटाच्या खाली, घटाच्या सर्व बाजूंनी पाणीच असते. पाणी त्या घटाला अंतर्बाह्य व्याप्त करते. त्यालाच पूर्णकुंभ असे म्हणतात.  याप्रमाणेच मनुष्याला आपल्याच अंतरंगामधील आनंदसागराचा शोध लागला की, त्याचे जीवन पुर्णकुंभाप्रमाणे कृतार्थ व परिपूर्ण होते.  मानवी जीवनाला ही परिपूर्णता प्राप्त होण्यासाठी हिंदू संस्कृतीच्या शिरोभागी असणाऱ्या तसेच सर्व ज्ञानाचा सागर असणाऱ्या वेदांच्यामधून ज्ञानसाधना सांगितलेली आहे. वेदांचा उपदेश समाजाच्या एखाद्या विशिष्ठ जातीधर्मापुरता मर्यादित नसून अखिल मानवजातीसाठी आहे.  म्हणूनच सर्व विश्वामध्ये शांतता व सुव्यवस्था स्थापन करावयाची असेल तर हिंदू धर्माची उदात्त व सर्वसमावेशक मुलतत्त्वे हीच जगाला दीपस्तंभाप्रमाणे अनंत काळपर्यंत मार्गदर्शक ठरतील यात शंका नाही.

    या हिंदू धर्माचाच एक विशेष भाग म्हणजे हा विराट कुंभमेळा आहे.  अनेक धर्मांचे, पंथांचे लोक एकत्र येवून संपन्न होणारा हा एकमेव विराट मेळा आहे.  यामधील लोकांचे संघटन, विविध परंपरा, विविध भाषा, विविध वेशभूषा, आदी अनेक गोष्टी आपणास विविधतेतून एकतेचे दर्शन घडवतात. कुंभमेळा अतिशय प्राचीन काळापासून चालत आल्याची परंपरा आहे.  कुंभमेळ्याविषयी पुराणातील संदर्भ आपण पुढील भागामध्ये पाहू.

-  परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती, २४ जानेवारी २०१३
-  By  P.P. Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 24 January 2013



'कुंभमेळा' या विषयावरील इतर लेख कुंभमेळा २०१३ - भाग २' आणि 'कुंभमेळा २०१३ - भाग ३' हेही आपणास आवडतील. आपल्या प्रतिक्रिया खाली द्यायला विसरू नका. आपल्या प्रतिक्रिया खाली द्यायला विसरू नका. तसेच आपल्या सोशल नेट्वर्किंग वेबसाईटवर मित्रांना लिंक पाठवून आम्हाला मदत करावी ही विनंती. आपल्या सूचना आणि प्रतिक्रिया Sadhak@ShrutisagarAshram.org या email  वरही कळवू शकता - धन्यवाद.
- हरी ॐ