ब्रह्माजींचे स्वप्न | The Dream Of Brahmaji

 

ज्याप्रमाणे आकाशामध्ये अनेक आकार भासतात किंवा मनाने कल्पना करून एखाद्या मनुष्याची आकृती दिसते, त्याचप्रमाणे ब्रह्मदेवाचा देह सुद्धा भासमान होतो.  परंतु ब्रह्मदेवाचा देह भासत असला तरी तो वस्तुतः निर्माण झालेला नसून तो पृथ्व्यादि पंचमहाभूतांनी रहित असतो.  म्हणजेच पृथ्वी वगैरेदि पंचमहाभूतांचा काहीच संबंध नसूनही केवळ संकल्पाने ब्रह्मदेवाचा आकार भासमान होतो.

 

हे दृश्य विश्व म्हणजे आकाशामधून जणु काही स्फुरण पावलेले विविध आकार आहेत.  ज्याप्रमाणे एखादा मनुष्य मनामध्ये अनेक संकल्प करतो.  त्याला अनेक कल्पना स्फुरतात आणि तो त्या कल्पनांच्यामधून सृष्टि निर्माण करतो.  प्रत्येक मनुष्य आपल्या मनामध्ये स्वतःचे असे मनोविश्व निर्माण करतो.  तो स्वतःच त्या विश्वाचा उत्पत्तिस्थितिलयकर्ता होतो.  असा तो मनुष्य जणु काही त्याच्या मनोसृष्टीचा ब्रह्मदेव असतो.

 

मग एक सामान्य मनुष्य कल्पनेमधून सृष्टि निर्माण करीत असेल तर ब्रह्माजीच्या कल्पनेमधून ही सृष्टि निर्माण होते, यात काय आश्चर्य ?  मनोविश्व तयार करीत असताना मनुष्य जणु काही स्वयंभू ब्रह्माजीसारखा दिसतो.  हा जीव कल्पना रंगवून जशी आपली एक सृष्टि तयार करतो, तशीच ब्रह्मदेवाने ही सृष्टि अत्यंत निर्मल अशा मायारहित, निर्गुण, निर्विशेष आकाशात केली आहे.

 

आकाशात अचानक मोत्यांचा हार दिसावा, इतक्या सहजतेने या सृष्टीची निर्मिती झाली आहे.  किंवा आपल्या कल्पनेमध्ये, स्वप्नामध्ये एखादी नगरी दिसावी, त्याचप्रमाणे पृथ्व्यादि पंचमहाभूते आणि ब्रह्मदेवाचा आकार या विश्वात निर्माण झाला.  थोडक्यात, हे दिसणारे विश्व आणि आपण स्वतः सुद्धा सर्व ब्रह्माजीची कल्पना आहे.  किंवा ब्रह्माजीला पडलेले स्वप्न म्हणजेच ही सृष्टि आहे.  ही सृष्टि स्वप्नवत् असून केवळ संकल्पामधून निर्माण झाली आहे.  त्यामुळे ही सृष्टि ब्रह्माजीने निर्माण करताना बाहेरून कोणतीही सामग्री आणली नाही.  फक्त संकल्प केला - सोSकामयत |  आणि तो बहुरूपाला प्राप्त झाला.  ही सृष्टि म्हणजे ब्रह्माजीचा केवळ संकल्प किंवा स्वप्न आहे.

 

 

- "योगवासिष्ठ" (तृतीय उत्पत्ति प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, आदि शंकराचार्य जयंती २०२२   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, Adi Shankaracharya Jayanti 2022

- हरी ॐ–

समता, तुष्टि, यश | Equality, Satisfaction, Success

 

समता – समचित्तता |  भगवान म्हणतात –

सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ |                    (गीता अ. २-३८)

जीवनामध्ये इष्ट-अनिष्ट, प्रिय-अप्रिय, अपेक्षित-अनपेक्षित, चांगला-वाईट कोणताही प्रसंग आला की, हर्ष-विषादामुळे सतत हेलकावे निर्माण होतात.  काही वेळेला मन उचंबळून येते तर कधी ते निराश होते.  म्हणून अभ्यासाने मन हर्ष-विषादयुक्त होऊ न देता संतुलित ठेवणे म्हणजे समता होय.

 

समतेचा दुसरा अर्थ – सर्वत्र समदर्शनं इति समता |  सम हा शब्द उच्च-नीच, उत्कर्ष-अपकर्ष, तर-तमरहित असलेले ब्रह्मस्वरूप निर्देशित करतो.  ते सर्वांच्यामध्ये पाहाणे म्हणजेच समता होय.  म्हणून म्हटले आहे –

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि |

शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ||                   (गीता अ. ५-१८)

विद्या व विनयसंपन्न ब्राह्मण, गाय, हत्ती, कुत्रे आणि चांडाळ या सर्वांच्यामध्ये ज्ञानी पुरुष समदृष्टि ठेवणारे असतात.  यामुळे आपोआपच भेदबुद्धि निरास होते.

 

तुष्टि – तुष्टि म्हणजे संतोष.  किंवा जे काही प्रारब्धानुसार मिळते त्यामध्ये समाधान वृत्ति असणे.  हे समाधान बाह्य प्राप्तीवर अवलंबून नसते.  तर ती अंतःकरणाची अवस्था आहे.  या वृत्तीमध्ये विषयांच्याबद्दल हव्यास, तृष्णा नसते.  व्याकुळता नसते.  त्यामुळे – यत् अल्पं तत् बहुः |  अगदी थोडे मिळाले तरीही ते पुष्कळ आहे.  अशी संतोषकारक वृत्ति असते.  ही अवस्था केव्हा येते – स्वानंदानुभवः संतोषः इति |  आत्मन्येवात्मना तुष्टः |  स्वतःच्याच स्वरूपाचा आनंद अनुभवते.  त्यावेळी ते पूर्ण संतुष्ट होते.  त्या अवस्थेमध्ये कशाचीही इच्छा नसते.  अपेक्षाही नसते.  ती स्वानुभूतीची अवस्था म्हणजे संतोष होय.

 

यश – धर्मनिमित्ता कीर्तिः |  तडजोड न करता सातत्याने धर्मानुष्ठान करून सदाचार, सत्कर्म, चारित्र्यसंपन्न राहून प्राप्त केलेली कीर्ति म्हणजेच खरे यश आहे.  ते यश चिरंतन टिकणारे आहे.  अन्य सर्व यश तात्कालिक असून नाहीसे होणारे आहे.  म्हणून समर्थ सुद्धा म्हणतात –

सदाचार हा थोर सांडू नये तो |  जनी तोचि तो मानवी धान्य होतो ||          (मनोबोध)

 

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ–