योगी पुरुष हा व्यवहार करूनही सुषुप्तीप्रमाणे
शांत असतो. कारण सर्व दृश्यरूपी आभास जेथून
उत्पन्न होतात, अशा आभासरहित ब्रह्मामध्ये तो स्थित असतो. योगी पुरुष बहिरंगाने शरीर, इंद्रियादि उपाधींच्या
साहाय्याने सर्व प्रकारचे व्यवहार करीत असतो. परंतु त्याची बुद्धि मात्र एकाद्या झोपलेल्या मनुष्याप्रमाणे
अत्यंत शांत असते.
ज्याला शांत झोप लागली आहे, अशा मनुष्यांच्या
जागृत व स्वप्नामधील व्यवहार पूर्णतः थांबलेला असतो. गाढ झोपलेल्या मनुष्याला कोणतेही विकार सतावत नाहीत.
त्याला बाह्य विषयांचे भान राहत नाही. कामक्रोधादींचा प्रभाव क्षीण होतो. झोपल्यावर अहंकार
आणि ममकारही राहत नाही. बाह्य विषयांची तसेच
स्वतःच्या शरीराची सुद्धा जाणीव संपते.
अशा या सुप्त मनुष्याप्रमाणेच ज्ञानी पुरुषांची
अंतरंगाची अवस्था असते. त्यामुळे ज्ञानी
पुरुष बाहेरून व्यवहार करीत असेल तरी त्याची बुद्धि मात्र अतिशय शांत व निर्विकार असते.
याचे कारण त्याचे मन ब्रह्मस्वरूपामध्ये स्थित
असते. खरे तर ब्रह्मस्वरूपामधूनच सर्व
आभास म्हणजे सर्व दृश्य, समष्टि विश्व आणि व्यष्टि जीव उत्पन्न होतात. परंतु तरीही ब्रह्मस्वरूप मात्र निराभास म्हणजे आभासरहित,
विकाररहित असते. दृश्य जगताचा कोणताही परिणाम
ब्रह्मस्वरूपावर होत नाही. अशा या निर्विकार
चैतन्यामध्ये ज्ञानी पुरुष नित्यनिरंतर स्थिर झाल्यामुळे बहिरंगाने सर्व क्रिया करूनही
तो निष्क्रिय, निर्विकार, अलिप्त व अस्पर्शित राहतो. हाच येथे अभिप्राय आहे.
-
"योगवासिष्ठ" (तृतीय उत्पत्ति प्रकरण) या
परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, आदि शंकराचार्य जयंती २०२२
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand
Saraswati, 1st Edition, Adi Shankaracharya Jayanti 2022
- हरी ॐ–
