अभ्यास योगाची साधना | Means of “Abhyas Yog”

 

प्रत्येक साधक हा धार्मिक, श्रद्धावान, आध्यात्मिक असेल तरीही त्याचे मन परमेश्वरामध्ये लगेचच एकाग्र होत नाही.  याचे कारण आज मनामध्ये अनेक विषयांच्याच वृत्ति आहेत.  अजुनही मनामध्ये विषयांच्याबद्दल प्रचंड मोठे आकर्षण आहे.  विषयांचे महत्व आहे.  यामुळे विषयांच्यामध्ये सत्यत्वबुद्धि निर्माण होऊन मनामध्ये कामना निर्माण होतात.  पुन्हा पुन्हा ते मन विषयांच्यामध्ये रुळते, रममाण होते.  यामुळे परमेश्वरामध्ये मन एकाग्र करण्याचा कितीही प्रयत्न केला तरी त्यामध्ये अनेक प्रतिबंध निर्माण होतात.  यासाठीच भगवान या श्लोकात ‘अभ्यासयोगाची’ साधना देतात.

 

मग अभ्यासयोग म्हणजे काय ?  आचार्य सांगतात –

विपरीतप्रत्ययान्तिरस्कृत्य सजातीयप्रत्ययावृत्तिरभ्यासः |  सर्व विपरीत - विजातीय वृत्तींचा निरास करून जाणीवपूर्वक, सातत्याने, अखंडपणे सजातीयवृत्तिप्रवाह निर्माण करणे यालाच ‘अभ्यास’ असे म्हणतात.  भगवान म्हणतात -

यतो यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् |

ततस्ततो नियम्यैतदात्मन्येव वशं नयेत् ||                    (गीता अ. ६-२६)

जसजसे मन विषयांच्याकडे जाईल तसतसे त्यावर नियंत्रण करावे.  केवळ मन दाबून, ओढून एकाग्र होत नाही.  तर त्यासाठी विवेकाने विषयदोषदर्शन करावे.  म्हणजेच विषयांच्या अनित्यत्वं, दुःखित्वं, बद्धत्वं, मिथ्यात्वं या सर्व मर्यादा जाणाव्यात.  विषयांचे खरे स्वरूप पाहावे.  यामुळे मन आपोआपच त्यांच्यापासून निवृत्त होईल.  त्या त्या प्रमाणात विषयांचे संस्कार कमी होतील.

 

या संस्कारांचा प्रभाव कमी करण्यासाठी परमेश्वराच्या उपासनेचा संस्कार वाढवावा.  जाणीवपूर्वक, सावधानतेने, मनाला विषयासक्तीमधून निवृत्त करून उपासना करावी.  परमेश्वराची वृत्ति पुन्हा-पुन्हा निर्माण करावी.  सुरुवातीला खूप अवघड वाटेल.  यामध्ये विषयांच्या वृत्ति आल्यामुळे विरल चिंतन होईल.  परंतु सातत्याने दीर्घकाळ उपासना केल्यानंतर सरलचिंतन होऊन परमेश्वराचीच वृत्ति म्हणजे सजातीयवृत्तिप्रवाह निर्माण होईल.  यालाच ‘अभ्यास’ असे म्हटले आहे.  या अभ्यासयोगामुळे क्रमाने चित्तशुद्धि होऊन ज्ञानप्राप्ति आणि मोक्षप्राप्ति होईल.

 

 

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ–

संतुष्ट मनुष्याची व्याख्या | Definition of Satisfied Man

 

मनुष्याला आयुष्यात बहिरंगाने काही मिळो किंवा न मिळो, परंतु त्याच्या आत समाधान असेल तर झोपडीतला माणूस सुद्धा सुखाने राहतो.  म्हणून तृप्ति ही बाहेर नसून ती अंतरंगाची वृत्ति आहे.  अगदी गरीब परंतु प्रामाणिक मनुष्य दिवसभर कष्ट करतो.  दिवसाच्या शेवटी जे काही रुपये मिळतात त्यामधून उदरनिर्वाह करतो आणि सुखाने झोपतो.  त्याचे मन जे मिळाले त्याच्यामध्ये तृप्त असते.  याउलट एखादा श्रीमंत मनुष्य भरपूर धन कमावतो.  त्याला पुढच्या सात पिढ्यांचीही भ्रांत नसते.  तरीही त्याचे मन तृप्त नसल्यामुळे तो दुःखीच असतो.  म्हणून सुख हे बाह्य विषयांच्यावर अवलंबून नसून मनाच्या समाधानी वृत्तीवर अवलंबून आहे.

 

असे सांगून वसिष्ठ मुनि येथे संतुष्ट मनुष्याची व्याख्या करतात.  अप्राप्त वस्तूंच्या इच्छांचा जो त्याग करतो आणि जे मिळाले आहे त्यामध्ये समभावाने राहतो, जो खेद आणि अखेदरहित म्हणजेच हर्षविषादरहित झाला आहे, त्याला 'संतुष्ट' असे म्हणतात.  सामान्य मनुष्याच्या मनामध्ये सतत न मिळालेल्या - अप्राप्त वस्तूची इच्छा असते.  जे मला आजपर्यंत मिळाले नाही ते प्रयत्नाने मिळवावे असे त्याला वाटते.  तसेच जे मिळाले आहे त्याचे रक्षण करण्याचा तो प्रयत्न करतो.  यालाच संस्कृतमध्ये 'योग' व 'क्षेम' असे म्हणतात.  अप्राप्तस्य प्रापणं योगः |  प्राप्तस्य रक्षणं क्षेमः |  अप्राप्त वस्तूंची प्राप्ति म्हणजे 'योग' आणि प्राप्त वस्तूंचे रक्षण म्हणजे 'क्षेम' होय.

 

या दोन वृत्तींच्यामुळे अविवेकी मनुष्याच्या मनामध्ये अनेक कामना उत्पन्न होतात.  परंतु याउलट जो विवेकी ज्ञानी पुरुष आहे, जो पूर्णतः संतुष्ट, तृप्त झाला आहे, त्याच्यामध्ये योगक्षेमवृत्तीचा अभाव होतो.  असा मनुष्य अप्राप्त वस्तूची इच्छा करीत नाही आणि प्राप्त वस्तूने हर्षितही होत नाही.  याचे कारण त्याला विचाराने निश्चितपणे समजलेले असते की, कर्म-कर्मफळाच्या नियमाप्रमाणे आपल्याला जे मिळणार, जितके मिळणार, जेव्हा मिळणार ते मिळणारच !  त्यामध्ये कोणीही बदल करू शकत नाही.  म्हणून ज्ञानी पुरुष आहे त्या परिस्थितीमध्ये आनंदाने जीवन जगतो.  तो खेदाखेदरहित होतो.  तो सुखदुःखादि द्वंद्वांच्यामध्ये सम राहतो.  तोच खऱ्या अर्थाने संतुष्ट पुरुष आहे.

 

 

- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, May 2019

- हरी ॐ–

मतमतांचा गलबला | Obfuscation Due To Opinions

 

आचार्य म्हणतात की आम्ही सांख्यांचे खंडन करण्याचे कारणच नाही.  कारण अन्य तार्किक लोकांच्याकडूनच त्यांची मते खंडन होतात.  तार्किक लोक सांख्यांचे, व सांख्य लोक अन्य तार्किकांचे खंडन करतात, कारण सर्वजण परस्परविरुद्ध अर्थाच्या कल्पना निर्माण करतात.  ज्याप्रमाणे मासाचा तुकडा मिळविण्यासाठी प्राणी एकमेकांशी भांडतात, एकमेकांच्या अंगावर ओरडतात, त्याचप्रमाणे सांख्यवादी लोक व अन्य तार्किक लोक एकमेकांच्या मतांचे खंडन करून आपलेच मत सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करतात.  परंतु ते सर्वजण परस्परविरुद्ध अर्थ सांगत असल्यामुळे ते सर्वजण पारमार्थिक तत्त्वापासून दूर जातात.

 

त्यामुळे कोणत्या मताचा आदर करावा ?  कोणत्या मतांचा त्याग करावा ?  हे साधकाला समजणे अत्यंत आवश्यक आहे, कारण हा सर्व मतमतांचा गलबला आहे.  यासाठीच येथे आर्चार्य सांगतात की साधकांनी योग्य माताचाच आधार व आश्रय घ्यावा.  म्हणून आम्ही येथे तार्किकांच्या मतामधील किंचित दोष दाखविला.  आत्मतत्त्वाच्या यथार्थ ज्ञानासाठी वेदान्तशास्त्र हेच एकमेव प्रमाणभूत शास्त्र असून मुमुक्षूंनी वेदान्तशास्त्राचा आदर करावा.  तार्किक लोक दुसऱ्यांचे दोष दाखविण्यामध्ये तत्पर आहेत.  मात्र आम्ही अशी तत्परता दाखविलेली नाही.  तर आम्ही तार्किकांच्या मनामधील किंचित दोष दाखविला.  आम्हाला कोणाचेही दोष सांगण्याची इच्छा नाही.  तर मुमुक्षूंनी योग्य मार्गाचे, योग्य मताचे अनुसरण करावे, चुकीची मते ग्रहण करू नयेत, म्हणून अयोग्य मतांचे आम्ही खंडन केले.

 

वेदज्ञानी पुरुष, ज्याच्यामुळे विरोध, वादविवाद निर्माण होतात, त्या वादविवादांचे कारण, वाद करणाऱ्यांच्यावरच सोडून आपल्या सद्बुद्धीचे संरक्षण करतात, त्या पुरुषालाच सुखपूर्वक शांति प्राप्त होते.  म्हणूनच आचार्य सुद्धा म्हणतात – वादे वादे तत्त्वबोधः न जायते |  वादविवादांच्यामधून तत्त्वस्वरूपाचा बोध होत नाही.  ज्यावेळी या ज्ञानामध्ये अनेक मते-मतांतरे समोर येतात तेव्हा, साधकाने स्वबुद्धि हे प्रमाण न ठेवता वेदान्तशास्त्रालाच प्रमाणभूत मानावे.  कारण वेद हे एखाद्या मर्त्य मनुष्याच्या बुद्धिमधून निर्माण झालेले नसून वेदज्ञान हे अपौरुषेय ज्ञान आहे.  बुद्धिमधून निर्माण झालेल्या ज्ञानाला मर्यादा असतात.  त्यामध्ये व्यक्तिगत रागद्वेष निर्माण होतात.  त्यामुळे ते ज्ञान प्रमाणभूत होऊ शकत नाही.  म्हणून श्रुतिप्रमाण हेच सर्वश्रेष्ठ प्रमाण आहे.

 

- "प्रश्नोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  एप्रिल २०१२ 
- Reference: "Prashanopanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 1^st Edition, April 2012

- हरी ॐ –

दृष्टा व दृश्य यांचे परस्पर पोषण | Inter-Nourishment Of Seer And Seen

 

श्रीवसिष्ठ मुनि या दोन श्लोकांच्यामधून पुन्हा एकदा द्रष्टा व दृश्य यांचा निरास करतात.  या जगात पाहणारा द्रष्टा असतो, त्यावेळेस समोर दृश्य असतेच आणि समोर दृश्य दिसत असेल तर त्याला पाहणारा द्रष्टा असतोच.  म्हणजे द्रष्टा आणि दृश्य हे एकमेकांना पूरक असणारे घटक आहेत आणि तेच एकमेकांचे पोषण करीत असतात.  द्रष्टा हा दृश्याचे वर्धन करीत असतो.  म्हणून पाहणारा द्रष्टा 'मी' जितके विषय मला पाहता येतील, तितके विषय मी पाहत असतो.  पाहता पाहता डोळे थकले, अगदी मिटायला लागले, तरी द्रष्ट्याचे पाहणे काही संपत नाही.  त्याचप्रमाणे दृश्य सुद्धा द्रष्ट्याचे म्हणजेच द्रष्ट्रूत्वाचे पोषण करीत असते.  दृश्य विषय या द्रष्टा असणाऱ्या जीवाला आकर्षित करतात.

 

याप्रमाणे द्रष्टा व दृश्य यांचे वर्धन होऊन जीव मात्र द्रष्टा-दृश्य-दर्शन या त्रिपुटीच्या व्यवहारामध्ये अडकतो.  द्रष्टा दृश्याला जिवंत ठेवतो आणि दृश्य द्रष्ट्याला जिवंत ठेवते.  जसे दोन चोर असतील तर ते एकमेकांना सावरतात.  कारण त्यामधील एक फुटला तर दुसऱ्याचे सुद्धा पितळ उघडे पडणार, हे दोघांनाही माहीत असते.  म्हणून ते दोघेही एकीने राहतात.  एकाचे अस्तित्व दुसऱ्यावर अवलंबून असते.

 

त्याचप्रमाणे हा सर्व संसार द्रष्टा आणि दृश्य या दोघांच्यावर चाललेला आहे.  जोपर्यंत हे दोघे एकत्र आहेत आणि एकमेकांचे पोषण करीत आहेत, तोपर्यंत जीवाचा संसार जन्मानुजन्मे अखंडपणे चालू राहतो.  द्रष्टा असणारा मी नानाविध दृश्य विषयांना पाहत राहतो.  कामना निर्माण करतो आणि दृश्य विषय या जीवांना आकर्षित करून वर्षानुवर्षे दर्शनादि त्रिपुटीच्या व्यवहारामध्ये बद्ध करतात.

 

मात्र रामा !  द्रष्टा आणि दृश्य यातील एकाचा जरी अभाव झाला तरी आपोआपच दोघांचाही अभाव होतो.  दृश्याचा निरास केला काय किंवा जीवामधील द्रष्ट्रूत्वाचा निरास केला काय, यांपैकी काहीही केले तरी जीवाच्या संसाराचा निरास होऊन एकच अखंड सत्स्वरूप शिल्लक राहते.

 

 

- "योगवासिष्ठ" (तृतीय उत्पत्ति प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, आदि शंकराचार्य जयंती २०२२   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, Adi Shankaracharya Jayanti 2022

- हरी ॐ–

मयि बुद्धिं निवेशय | Invest Your Intellect in Me

 

मयि बुद्धिं निवेशय |  जी अंतःकरणाची वृत्ति वस्तूच्या स्वरूपाचा निश्चितपणे, संशयविपर्यरहित निर्णय घेते अशा निश्चयात्मक वृत्तीलाच बुद्धि असे म्हणतात.  अशी बुद्धि परमेश्वरामध्ये स्थिर करावी.  म्हणजेच या बुद्धीच्या साहाय्याने सतत परमेश्वराचेच अनुसंधान करावे.

 

येथे भगवान साधकांना अंतरंग साधनेचा उपदेश देत आहेत.  बाह्य कोणतीही कर्मप्रधान, शरीरप्रधान साधना न सांगता मन आणि बुद्धीलाच येथे साधना दिलेली आहे.  याप्रकारे मनाने व बुद्धीने परमेश्वराचे अखंड चिंतन केल्यामुळे काय फळ मिळते ?  भगवान स्वतःच दुसऱ्या चरणामध्ये सांगतात – निवसिष्यसि मय्येव अत ऊर्ध्वं न संशयः |  मन आणि बुद्धि परमेश्वरामध्ये ठेवल्यामुळे मनामधील इतर विषयवृत्तींचा निरास होईल.  अंतःकरणामधील भोगवासनांचा प्रभाव कमी होऊन वृत्ति अत्यंत शुद्ध, सात्त्विक होईल.  यामुळे तो भक्त माझ्या स्वरूपामध्येच निवास करेल.

 

याचा अर्थ अंतःकरणशुद्धि झाल्यामुळे या साधकाला गुरुप्राप्ति होऊन श्रवणादि साधनेच्या साहाय्याने आत्मस्वरूपाच्या ज्ञानाची प्राप्ति होईल.  देहात्मबुद्धि गळून पडेल आणि तो साधक स्वस्वरूपामध्ये स्थिर, दृढ होईल.  किंवा, दुसरा अर्थ – हे आत्मज्ञान प्राप्त झाल्यानंतर तो ज्ञानी पुरुष प्रारब्धाप्रमाणे जीवन जगेल.  प्रारब्धाचा क्षय झाल्यानंतर म्हणजेच देहपातानंतर त्याला विदेहकैवल्यावस्था प्राप्त होईल.  तो निर्विशेष परब्रह्मस्वरूपामध्येच निवास करेल.  पुन्हा या जन्ममृत्युयुक्त संसारात येणार नाही.  यामध्ये कोणताही संदेह नाही.

 

म्हणून अर्जुना !  तू तुझे मन व बुद्धि माझ्यामध्ये ठेव.  मोक्षप्राप्तीसाठी तू माझाच आश्रय घे.  अत्यंत श्रद्धेने, भक्तीने तू माझी उपासना कर.  त्यामुळे तुला चित्तशुद्धि प्राप्त होऊन क्रमाने गुरुप्राप्ति, ज्ञानप्राप्ति आणि मोक्षप्राप्ति होईल.  यामध्ये कोणतीही शंका घेऊ नकोस.  निःसंशय होऊन ही श्रेष्ठ असणारी अंतरंग साधना तू कर.

 

 

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ–

तत्त्वविश्रांति | Philosophical Rejuvenation

 

विचाराने तत्त्वाचे ज्ञान प्राप्त होते.  तत्त्वाच्या ज्ञानाने मनुष्याला विश्रांति मिळते.  तत्त्वविश्रांतीने मन शांत होऊन सर्व दुःखांचा पूर्णतः क्षय होतो.  वसिष्ठ मुनि येथे अतिशय सुंदर, असा दुःखनाशाचा क्रम सांगतात.  आपल्या सर्व दुःखांचा नाश व्हावयाचा असेल तर सर्वप्रथम विचार आवश्यक आहे.  मनुष्याला खरी विश्रांति हवी असेल तर त्याचे शारीरिक-मानसिक ताणतणाव पूर्णतः दूर झाले पाहिजेत.  विश्रांति घेण्यासाठी आपण शरीराने सर्व कर्मे थांबवितो आणि शांत बसतो.  त्यानंतर एक सुंदर झोप घेतो.  खूप थकल्यानंतर एक चांगली झोप झाली की, आपण पुन्हा एकदम ताजेतवाने होतो.  विश्रांतीमुळे आपले मन पुन्हा आनंदी व प्रसन्न होते.

 

तसेच रामा !  मनुष्याच्या मनाला खऱ्या अर्थाने विश्रांति हवी असेल, तर तात्पुरता उपाय करून उपयोग नाही.  मनुष्य सगळ्यात जास्त थकत असेल तर तो अविचाराने !  म्हणून संसारी माणूस कायम थकलेला असतो.  थोडेसे काम केले, दोन माणसांचा स्वयंपाक केला, ऑफिसमध्ये जाऊन आले की, थकतो.  शरीराने थकणे ही मोठी समस्या नाही.  परंतु अविचारी मनुष्याचे शरीर तर थकतेच, पण त्याबरोबर मनही थकते.  काहीही न करता तो तासन् तास आळशीपणाने बसून राहतो.

 

अविचार हे थकण्याचे मुख्य कारण आहे.  म्हणून जरी आपण म्हणालो की, "मी विचार करून करून थकलो", त्यावेळी तो विचार नसून सगळा अविचारच केलेला असतो.  अविचारामधून रागद्वेष, स्वार्थ, कामुकता, कामक्रोधादि विकार निर्माण होऊन ते मनुष्याला थकवितात.  एका अविचारामधून दुसरा अविचार, तिसरा अविचार, असे अविचार दृढ होत जातात.  म्हणून वसिष्ठ मुनि सिद्ध करतात की, या जगात युगानुयुगे चाललेला सर्व व्यवहार म्हणजे अविचार आहे.

 

परंतु रामा !  विचार मात्र एका क्षणामध्ये होतो. एखादी गोष्ट चांगली आहे की वाईट आहे, हे एका क्षणात कोणत्याही मनुष्याला समजू शकते.  विवेकी पुरुषाला क्षणार्धात योग्य गोष्टीचे ज्ञान झाले की तो त्यामध्ये प्रवृत्त होतो.  मनामध्ये द्वंद्व, विकल्प, विकार निर्माण न झाल्यामुळे त्याचे मन शांत असते.  त्यामुळे त्याला तत्त्वविश्रांतीचा लाभ होतो.  याप्रकारे विचाराने, क्रमाक्रमाने त्याच्या सर्व दुःखांचा क्षय होतो.  विचार साधकाला तत्त्वाच्या अनुभूतीपर्यंत घेऊन जातो.  म्हणून रामा !  विचार हे खूप महत्त्वाचे साधन आहे.

 

- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, May 2019

- हरी ॐ–

आचार्योपासना | Worshipping Guru

 

साधकाने गुरुंचा शब्द प्रमाण मानावा.  साधकाच्या जीवनामध्ये दोनच गोष्टी आहेत – एक गुरु आणि दुसरे शास्त्र होय.  तिसरी वस्तूच त्याच्या विश्वामध्ये नाही.  गुरु हीच साधना, गुरु हीच सेवा, गुरु हीच उपासना असे गुरुमय जीवन झाले पाहिजे.  यालाच भगवान गीतेमध्ये ‘आचार्योपासना’ असे म्हणतात.  गुरुशिष्यांची अनेक उदाहरणे आहेत. श्रीसमर्थ आणि कल्याण असतील, रामकृष्ण परमहंस आणि स्वामी विवेकानंद असतील.  यामध्ये पाहिले तर समजते की, शिष्याच्या अंतःकरणामध्ये गुरुंच्याबद्दल नितांत श्रद्धा व प्रेम हवे.  त्याच्यासाठी गुरूंचा शब्द हाच शेवटचा शब्द आहे. तोच गुरुमय जीवन जगू शकतो.

 

जगद्गुरु आद्य शंकराचार्य फार सुंदर सांगतात –

भावाद्वैतं सदा कुर्यात् क्रियाद्वैतं न कर्हिचित् |  अद्वैतं त्रिषु लोकेषु नाद्वैतं गुरुणा सह ||

शिष्य ज्ञानी झाला, त्याला थोडेफार शास्त्र समजू लागले तरी सुद्धा गुरूंच्या समोर शिष्य हा शिष्यच आहे.  शिष्याने हा नम्रभाव कधीही सोडू नये. आपल्या संतांनी लिहून ठेवले आहे – पायीची वहाण पायी बरी |  चप्पल फार सुंदर आहे, परंतु पायामध्येच तिचे स्थान आहे.  याप्रमाणेच शिष्याने व्यवहार करीत असताना कधीही आपली पायरी, आपली मर्यादा उल्लंघन करू नये.  त्याने कधीही गुरूंशी तुलना करू नये.  गुरु आणि शिष्य यांच्यामध्ये कधीही व्यवहार येऊ नये.  याचे कारण गुरुभाव नष्ट झाला तर शिष्य कधीही गुरुंच्याकडून अध्ययन करू शकत नाही.  परंतु जर शिष्य गुरूंच्या चरणी नतमस्तक झाला, नम्र झाला, गुरूंच्याबद्दल एक उदात्त भाव निर्माण केला, गुरूंच्याबद्दल अंतःकरणामध्ये प्रेम, जिव्हाळा, आपुलकी, अनन्य भक्ति निर्माण झाली, तर त्या श्रद्धेच्या सामर्थ्यानेच व गुरूंच्या असीम करुणेने शिष्याचा उद्धार होतो.

 

श्रुति म्हणते –

यस्य देवे परा भक्तिः यथा देवे तथा गुरौ |

तस्यैते कथिता ह्यर्थाः प्रकाशन्ते महात्मनः ||      (श्वेत. उप. ६-२३)

जशी परमेश्वरावर अनन्य भक्ति असते, त्याप्रमाणेच गुरूंच्यामध्ये भक्तीचा भाव निर्माण झाला, तर त्या जीवाच्या अंतःकरणामध्ये श्रुतींचे गूढार्थ व तत्वार्थ प्रकट होतात, त्याला ज्ञानाचा अनुभव येतो, त्याचे जीवन कृतकृत्य, पूर्ण होऊन आनंदाने भरून जाते.  तो या संसारामधून मुक्त होतो.

 

- "मुण्डकोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मार्च २००७   
- Reference: "Mundakopanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, March 2007

- हरी ॐ–