शास्त्रामध्ये कर्म, उपासना आणि ज्ञान अशा प्रकारची
अनेक साधने दिलेली असली तरीही अत्यंत दुःखनिवृत्ति आणि निरतिशय आनंदप्राप्तीसाठी अन्य
साधनांचा त्याग करून फक्त भक्तीचाच आश्रय घ्यावा. याची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत.
१) भक्तिशास्त्रामध्ये भगवंतावर प्रेम करण्यासाठी
विशिष्ट अधिकाऱ्याची जरुरी नाही.
२) कर्म, ज्ञान, योग यांच्याप्रमाणे भक्तीमध्ये
अन्य साधनांची अपेक्षा नाही. ती स्वतःफलरूप
आहे.
३) अन्य मार्गामध्ये अनेक प्रतिबंध आणि प्रत्यवाय
दोष निर्माण होतात. त्याप्रमाणे भक्तीमध्ये
प्रतिबंध आणि दोष नाहीत.
४) अन्य मार्गामध्ये अहंकार, दंभ, दर्प निर्माण
होण्याची शक्यता आहे. भक्तीमध्ये अहंकाराचा
नाश होऊन समर्पण वृत्ति निर्माण होते. भक्ति आणि अहंकार एकाच ठिकाणी असू शकत नाही.
५. अन्य मार्गाने अंतःकरणशुद्धि, मनःसंयमन, मनाची
एकाग्रता वगैरेंसाठी खूप परिश्रम घ्यावे लागतात. इतके करूनही निराशा येते. परंतु भक्तीमध्ये हे सर्व सहज, विशेष परिश्रम
न करता भक्ताला मिळते.
६) अन्य मार्गामध्ये साधन आणि साध्य भिन्न आहे.
त्यामुळे फळ कालांतराने मिळते. भक्तीमध्ये भक्ति हेच साधन आणि भक्ति हेच साध्य
आहे. त्यामुळे भक्तीचे फळ कालांतराने नसून
तात्काळ प्राप्त होते.
७) केवळ ज्ञान वगैरे साधनांनी परमेश्वराशी जवळीक
निर्माण होत नाही. तर उलट प्रेमाने ईश्वराशी
अत्यंत जवळीक निर्माण होते. अनन्य भक्तीने
परमेश्वर सहज प्रसन्न होतो.
८) भक्ति भक्तीचे संवर्धन करते आणि भक्ताला
अत्यंत सहजपणे ईश्वराभिमुख करून ईश्वरस्वरूपापर्यंत नेते.
९) परमेश्वराला अनन्यतेने शरण जात असल्यामुळे
भक्त स्वतःकडे कोणत्याही प्रकारचे कर्तृत्व किंवा पुरुषार्थ घेत नाही. तो संपूर्ण ईश्वराधीन असतो. त्यामुळे मार्जारन्यायाप्रमाणे परमेश्वर स्वतःच भक्ताचे
रक्षण करतो, योगक्षेम चालवितो. नव्हे, तो भक्ताचा
संसारामधून उद्धार करतो.
या सर्व कारणांमुळे भक्ति ही कर्म, ज्ञान,
योग यांच्यापेक्षा अधिक श्रेष्ठ आहे. म्हणून
मुमुक्षूंनी अन्य सर्व साधनांचा आश्रय न घेता फक्त भक्तीचाच आश्रय घ्यावा.
-
"नारदभक्तिसूत्र" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, एप्रिल २००६
- Reference: "Narad
Bhaktisutra" by Param
Poojya Swami Swaroopanand Saraswati, 3rd Edition, April 2006
- हरी ॐ –
