रामा ! या अज्ञानाचे काय वर्णन करावे ? रामा ! चांडाळाच्या
वस्तीमधून हातात घाणेरडे गलिच्छ भिक्षापात्र घेऊन फिरणे एक वेळ बरे ! परंतु अज्ञानामध्ये राहणे, ही त्यापेक्षाही भयंकर
अवस्था आहे. येथे चांडाळ हाच मुळात अपवित्र
! त्याची वस्ती सुद्धा अस्वच्छ ! त्यामधून आपल्या हातात गलिच्छ भिक्षापात्र घेणे व
तेथे आपण भिकारी म्हणून जाणे, भिक्षा मागणे आणि त्या चांडाळाने दिलेली भिक्षा खाऊन
त्यावर उपजीविका करणे, या सर्वच गोष्टींची कल्पना करणे सुद्धा किळसवाणे आहे. आपण आपल्या जीवनात या भयंकर गोष्टींची कल्पना सुद्धा
करू शकत नाही.
परंतु वसिष्ठ मुनि येथे सांगतात की, अज्ञानावस्थेत
राहणे यापेक्षाही भयंकर आहे. कारण अज्ञानाने
मनुष्य नाशवंत विषयांच्यामध्ये आसक्त होऊन पशूंच्याप्रमाणे स्वैर उपभोग घेतो. व्यभिचारी होतो. जन्मानुजन्मे भोगांच्यामध्ये लोळूनही मनुष्याची तृप्ति
होत नाही. त्याच-त्याच इंद्रियभोगांच्यामध्ये
मनुष्य एखाद्या किड्याप्रमाणे पुन्हा पुन्हा प्रवृत्त होतो. रामा ! या
मूर्खपणाला काय म्हणावे ?
अज्ञानामधील जीवन अत्यंत भयंकर आहे. जसे एखादा मनुष्य गडद अंधारामध्ये बसावा आणि त्याने
आपल्याच डोक्यावरून गोधडी पांघरून घ्यावी आणि म्हणावे की, "वा ऽऽ काय छान वाटते
आहे !" तसेच अज्ञानी मनुष्य अज्ञानामधून
जन्माला येतो, अज्ञानामध्येच जगतो व तेथेच मरतो आणि एवढे करून स्वतःला कृतार्थ समजतो.
हा मूर्खपणाचा कळस आहे. अज्ञानामुळे मनुष्याला ज्ञानाची, प्रकाशाची पुसटशी
सुद्धा जाणीव होत नाही. त्याला रत्नासारखे
मौल्यवान मनुष्यशरीर मिळूनही ते कवडीमोल करून तो स्वतःची प्रतारणा करून, केवळ खाण्यात
आणि झोपण्यात व्यर्थ जीवन घालवितो. हे
रामा ! असे भोगासक्त व निकृष्ट पशुतुल्य जीवन
जगण्यापेक्षा एखाद्या वेळी चांडाळाच्या घाणेरड्या वस्तीत जाऊन भीक मागण्याची वेळ आली
तरी ठीक आहे !
- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९
- Reference: "Yogavashishtha" by Param
Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1st Edition, May 2019
- हरी ॐ–
