वस्तुसिद्धि विचारेण न किंचित् कर्मकोटीभिः
|
पाकस्य वन्हिवत् ज्ञानं विना मोक्षो न
सिध्यति || (विवेकचूडामणि)
आत्मवस्तूची प्राप्ति केवळ आत्मविचारानेच
होते. कोट्यवधी कर्मे करूनही आत्मप्राप्ति
होत नाही. जसे अग्नीशिवाय स्वयंपाक होऊ
शकत नाही, तसे ज्ञानाशिवाय मोक्षप्राप्ति होणे केवळ अशक्य आहे. म्हणूनच भगवान म्हणतात –
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन चेज्यया |
शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा || (गीता. अ. ११-५३)
हे अर्जुना ! केवळ वेदाध्ययन, तपश्चर्या, दानयज्ञादि कर्मे,
यांच्या साहाय्याने माझे दर्शन शक्य नाही.
या सर्व श्रुतिस्मृतींच्यावरून सिद्ध होते
की, ज्ञान हेच मोक्षाचे साक्षात साधन आहे. त्यामुळे बहिरंगाने केवळ गंगासागरावर गेलो,
मोठमोठ्या तीर्थयात्रा केल्या, व्रतवैकल्ये केली, दानधर्म केला तरीही अद्वैत
ज्ञानाच्या दृष्टीशिवाय हे सर्व व्यर्थ आहे. या सर्व साधना केवळ चित्ताच्या शुद्धीसाठी व
एकाग्रतेसाठी सांगितलेल्या आहेत. त्यामुळे
साधकाने या सर्व बहिरंग साधना तर केल्याच पाहिजेत. यांच्या साहाय्याने चित्त शुद्ध झाले, अंतरंग
एकाग्र झाले की, मगच आत्मज्ञानाच्या प्राप्तीसाठी गुरूंना अनन्यभावाने शरण जावे. त्यानंतरच श्रवणादि ज्ञानसाधना म्हणजेच अंतरंग
साधना करावी. तपादि बहिरंग साधना
ही अंतरंग साधनेला पूरक व साहाय्यकारी साधना आहे. म्हणून आचार्यांनी या साधनेचा इथे निषेध केलेला
नाही किंवा साधकाने दानव्रतादि साधना करूच नये, असे कुठेही सांगितलेले नाही. मात्र केवळ दानव्रतादि साधना साधकाला मोक्ष देऊ
शकत नाहीत.
अद्वैत ज्ञानाशिवाय केवळ व्यावहारिक अन्य
कार्मांप्रमाणेच या सर्व साधना साधक वर्षानुवर्षे यंत्रवत करीत राहिला, परंतु
त्यामध्ये भक्तिभाव निर्माण झाला नाही, क्रमाने चित्तशुद्धि, स्थिर होऊन
चित्तामध्ये आत्मज्ञानाचा उदय झाला नाही तर शेकडो जन्मही मुक्ति मिळू शकत नाही. म्हणूनच आचार्य इथे आदेश देतात – भज
गोविन्दं भज गोविन्दं गोविन्दं भज मूढमते | हे मनुष्या ! आत्मज्ञानाच्या प्राप्तीसाठी तू गोविंदाला
म्हणजेच गुरूंना अनन्य भक्तिभावाने शरण जा. त्यांच्या चरणांशी बसूनच हे गुह्य ज्ञान प्राप्त
करून घे. हाच तुझा पुरुषार्थ आहे.
- "भज गोविंदम् |” या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २०१५
- Reference: "Bhaj
Govindam" by Param Poojya
Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1st Edition, April 2015
- हरी ॐ–
