“ॐ नमः शिवाय” – ३ | Meaning of “Om Namah Shivay” – 3

‘नमः’ या शब्दाची शक्ति ‘नमन’ या अर्थामध्ये आहे.  ‘नमन’ याचा अर्थच अत्यंत नम्र, विनयशील असणारा भाव होय.  म्हणून नम्रता, विनयशीलता हाच ‘नमः’ या शब्दाचा एक अर्थ आहे.  साधकाला जर आत्मस्वरूपाचे ज्ञान प्राप्त करवून त्या ज्ञानाची अनुभूति घ्यायची असेल तर नम्रता हा एक अत्यंत आवश्यक असणारा गुण आहे.  इतकेच नव्हे, तर नम्रता हेच खऱ्या ज्ञानाचे लक्षण आहे.  

सुभाषितकार म्हणतात – विद्या विनयेन शोभते |  ज्याठिकाणी ज्ञान, विद्वत्ता आहे, त्याच ठिकाणी मनुष्य नम्र, विनयशील होतो.  नम्रता हे ज्ञानाचे प्रमुख लक्षण आहे.  नम्रतेशिवाय कधीही ज्ञान प्राप्त होऊ शकत नाही.  म्हणूनच ‘नमः’ या शब्दामधून आचार्य या श्लोकामध्ये नम्रता हा गुण सूचित करतात, कारण नम्रतेमध्येच, विनयशीलतेमध्येच साधकामधील अहंकाराचा नाश होतो, अभिमानाचा ध्वंस होतो.  ज्याठिकाणी अहंकार, ममकारादि प्रत्यय समर्पित होते, त्याचठिकाणी साधकाच्या मनामध्ये ईश्वराबद्दल, गुरूंच्याबद्दल, शास्त्राबद्दल दृढ असणारी श्रद्धा, उत्कट भाव निर्माण होतो.  

आचार्य ‘नमः’ याचा आणखीन एक अर्थ सांगतात – नमनं ध्यानमेव च |  नमन म्हणजेच ‘ध्यान’ होय.  ध्यान याचा अर्थच निदिध्यासना होय.  ध्यान या शब्दाची व्याख्या केली जाते – ध्यायते अनेन इति ध्यानम् |  

ज्या क्रियेच्या साहाय्याने एखाद्या विशिष्ट वस्तूचे चिंतन केले जाते, त्यास ‘ध्यान’ असे म्हणतात.  ध्यानप्रक्रियेच्या साहाय्याने मन आपल्या स्वस्वरूपामध्ये स्थिर आणि एकाग्र होते.  नमन यामध्ये दोन शब्द आहेत – ‘न’ + ‘मन’.  ज्याठिकाणी आपले मनच उरत नाही, तेच खरे नमन किंवा ध्यान होय.  ध्यानाच्या साहाय्याने हळुहळू आपले मन म्हणजेच मनामधील सर्व वृत्ति, सर्व विकार, विक्षेप, द्वंद्व, विकल्प विरून जातात.  मनाचे अस्तित्वच राहत नाही.  तेथे नीरव शांतीची, निरतिशय आनंदाची अनुभूति येते.   

- "ॐ नमः शिवाय" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, मार्च २०१५   
- Reference: "Om Namah Shivay" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 3^rd Edition, March 2015

- हरी ॐ –