चातुर्वर्ण्य | Four Pre-Dispositions

चातुर्वर्ण्य वेदाला मान्य आहे. चातुर्वर्ण्य हा केवळ हिंदु धर्मापुरता मर्यादित नाही.  चातुर्वर्ण्य हा मानवजातीमध्ये भेद पाडण्यासाठी सांगितलेला नसून मानवजातीच्या विकासासाठी सांगितला आहे.  विभाजनासाठी नसून उत्कर्षासाठी सांगितला आहे.  यामुळे मनुष्य अत्यंत निकृष्ठ अवस्थेपासून उत्कृष्ठ अवस्थेपर्यंत जाऊ शकतो.  हे भेद जन्मानुसार केलेले नाहीत.  जन्माने सर्वच जीव शूद्र, कनिष्ठ आहेत.  उपनयन संस्कारामुळे जीवाला द्विजत्व प्राप्त होते.  ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र हे वर्ण केवळ जन्माने ठरत नसून मनुष्याच्या गुणवृत्तीने ठरतात.

ब्राह्मण म्हणजे केवळ ब्राह्मण कुळात जन्मलेला नव्हे.  जीवनामध्ये आचारसंहिता अत्यंत आवश्यक आहे. यासाठी मनुष्यावर आई, वडील आणि गुरु यांचे संस्कार झाले पाहिजेत.  अशा सुसंस्कृत मनुष्यामध्येच ब्राह्मणत्वाचा आविष्कार दिसतो.  केवळ यज्ञोपवीत धारण केलेला अथवा पूजाअर्चा करणारा ब्राह्मण होऊ शकत नाही.  जो अर्वाच्य भाषण, दुसऱ्याचे चारित्र्यहनन, अभक्ष्य भक्षण, अपेय पान करतो, तो शूद्रापेक्षाही शूद्र आहे.  जो वेदांचे पठन, अध्ययन करेल, जो पूर्वोक्त अमानित्वादि गुणांनी युक्त असेल, तो ब्राह्मण आहे.

बाहूचे असणारे गुण म्हणजेच वीर्य, शक्ति आहेत.  क्षत्रियामध्ये धैर्य, त्याग, आत्मविश्वास, निष्ठा, समर्पण हे गुण असतात.  वैश्य हा मध्यम गुणांचा अधिकारी असतो.  तो कृषिवाणिज्यादि व्यापार करणारा असतो.  शूद्र हा बुद्धीने मंद, जड असतो.  तो स्वतःची बुद्धि मुळीच वापरत नाही.  तो पोटासाठी दुसऱ्यांची नोकरी करतो.  तो दुसऱ्यांवर अवलंबून असतो.  उदरभरण एवढेच त्याचे ध्येय असते.  तो परिचर्या, शिल्पकलादि कलांच्यामध्ये निपुण असतो.  उदरभरण, प्रजोत्पत्ति यापेक्षा आयुष्यात दुसरा काही पुरुषार्थ आहे, याची त्याला सुतराम कल्पना, जाणीवच नसते.

अशा प्रकारे, सत्वरजतम या त्रिगुणांच्यामधून हे चार वर्ण निर्माण झाले.  हे चार वर्ण नसून मनुष्याच्या चार वृत्ति आहेत.  समाजामध्ये समन्वय, सुसूत्रता, सुसंगति निर्माण होण्यासाठी या चारही वर्णांची आवश्यकता आहे.

- "पुरुषसूक्त" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  जानेवारी २००६   
- Reference: "Purushsuktam" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, January 2006

- हरी ॐ –