पुरुषसूक्ताचे महात्म्य | Significance of Purushsuktam

वेदांच्यामध्ये अनेक देवतांची स्तुति आहे.  त्यामुळे त्या त्या देवतांची सूक्ते आहेत.  त्यामध्ये पुरुष म्हणजेच साक्षात ब्रह्मस्वरूपाची स्तुति असणारे अत्यंत प्रसिद्ध पुरुषसूक्त सोळा ऋचांचे आहे.  सूक्त याचा अर्थ स्तवन, स्तुति ! सूक्तं – शोभनं उक्तम् | या सोळा ऋचांमधून श्रुति पुरुषाची म्हणजेच ब्रह्माची स्तुति करते.  ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद या चारही वेदांच्यामध्ये पुरुषसूक्त अंतर्भूत होते.

सर्व वेदात याला महत्व आहे, कारण यात श्रुति केवळ निर्गुण स्वरूप न सांगता सगुण व निर्गुण दोन्हीही स्वरूप प्रतिपादित करते.  तसेच सर्व वेदांचा सिद्धांत ‘तत् त्वम् असि |’  देखील प्रतिपादित करते.

पुरुषसूक्तामध्ये प्रत्येक मनुष्याला वैयक्तिक जीवनाच्या विकासासाठी उत्कृष्ट मार्गदर्शन केलेले आहे.  त्याचबरोबर एक मनुष्य म्हणून ज्यावेळी आपण या विश्वात, समाजात, निसर्गात जीवन जगतो त्यावेळी प्रत्येकाचा अधिकार, कर्तव्ये, माणसा-माणसांच्यामधील परस्परसंबंध, मनुष्याची खऱ्या अर्थाने उत्क्रांती व त्यासाठी असणारी साधना यामध्ये सांगितलेली आहे.

मनुष्य, निसर्ग यात काही संबंध, सूत्र आहे. ज्ञात, अज्ञात घटकांमुळेच माणूस जीवन जगतो.  तेव्हा त्याचे कर्तव्य काय आहे ?  स्वतःला दिलेल्या बुद्धीच्या साहाय्याने त्याने प्रगति कशी करावी व परमोच्च अवस्थेला कसे जावे ?  याचे मार्गदर्शन तसेच, व्यक्तिमत्त्व विकासाबरोबरच समाजविकासाचेही येथे मार्गदर्शन केलेले आहे.

- "पुरुषसूक्त" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  जानेवारी २००६   
- Reference: "Purushsuktam" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, January 2006

- हरी ॐ –