विश्वनिर्मितीचा मानसिक यज्ञ | Mental Yajnya of Creation

यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत |  वसन्तो अस्याऽऽसीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरध्दविः  || ६ ||

सृष्टि निर्माण करण्यासाठी काही प्रक्रिया आवश्यक आहे.  निर्मितीसाठी प्रथम Raw Material हवे.  साधी टाचणी जरी निर्माण करायची असेल तर त्यामागे विचार हवा, Technical Knowhow पाहिजे.  जसे, इमारत बाहेर निर्माण होण्यापूर्वी ती प्रथम Engineer च्या बुद्धीत कल्पनारूपाने तयार होते.  त्याचप्रमाणे, पुरुषाने (परब्रह्म) विश्वाची निर्मिती अतिशय विचारपूर्वक, योजनाबद्ध पद्धतीने केलेली आहे.  त्यामुळेच लाखो वर्षे सूर्य, चंद्र, तारे, ऋतु अव्याहतपणे कार्य करीत आहेत.  मग त्या पुरुषाने ही निर्मिती करण्यासाठी सामग्री कोठून आणली ?  विश्वनिर्मितीपूर्वी बाह्य सामग्रीच उपलब्ध नसल्यामुळे या देवांनी मानसिक, संकल्परूप यज्ञ केला.

या मानसिक यज्ञामध्ये वसंत ऋतु हा तूप होता.  ज्याप्रमाणे यज्ञामध्ये तूप टाकल्यावर अग्नीचा भडका होतो.  त्याचप्रमाणे, हे विश्वच जणु काही यज्ञकुंड आहे.  वसंत ऋतूच्या आगमनाने संपूर्ण सृष्टि फुलते, बहरते.  झाडांना नवीन पालवी फुटते.  म्हणून वसंत ऋतूला तूप असे म्हटले आहे.

ग्रीष्म ऋतु हा जणू काही या यज्ञाचा प्रज्वलित झालेला अग्नि आहे.  ग्रीष्म ऋतूमध्ये सर्व झाडे, फांद्या शुष्क होतात.  त्यांच्या समिधा बनतात. यज्ञामध्ये हवन करण्यासाठी सामिधांची आवश्यकता आहे.  समिधा या शुष्क असतात.  ग्रीष्म ऋतूमध्येच पृथ्वी शुष्क होते.  म्हणून या यज्ञामध्ये ग्रीष्म ऋतु हाच अग्नि आहे.

शरद ऋतूमध्ये पृथ्वीवर धनधान्याची समृद्धि असते.  घर धनधान्याने भरून जाते.  यज्ञामध्ये व्रीहि, यवादि धान्य हेच हविस् द्रव्य असल्यामुळे शरद ऋतु हेच या यज्ञामधील पुरोडाश, धनधान्यादि हविस् द्रव्य आहे.  म्हणून शरद ऋतु धनधान्य देऊन या यज्ञाला साहाय्य करतो.

देवांचा मानसिक यज्ञ सांगण्यामागे श्रुतीला केवळ बाह्य यज्ञ किंवा कर्मकांड अपेक्षित नसून साधकाला यामधून काहीतरी श्रेष्ठ सांगावयाचे आहे… क्रमशः

- "पुरुषसूक्त" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  जानेवारी २००६   
- Reference: "Purushsuktam" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, January 2006

- हरी ॐ –