मला मोक्ष कसा मिळेल ? | How Will I Get Liberation ?

 

ज्यावेळी श्रद्धावान मनुष्य मोक्षाचा उपाय काय ?  मला मोक्ष कसा मिळेल ?  त्यासाठी मी काय करावे ?  असा गांभीर्याने विचार करेल, एखादा विषय मिळविण्यासाठी मनुष्य अस्वस्थ होतो तसा ज्यावेळी मुक्तिसाठी मनुष्य साधनप्रवृत्त होईल, त्यावेळी हे रामा !  त्या तीव्र मुमुक्षूला लवकरात लवकर मोक्ष मिळण्याची शक्यता आहे.  म्हणजेच मोक्षासाठी मोक्षाची तीव्र तळमळ वाटली पाहिजे.  यामधून वसिष्ठ मुनींनी मुमुक्षुत्व हे साधन सूचित केले आहे.

 

कोणत्याही गोष्टीसाठी तळमळ किंवा ध्यास निर्माण झाला पाहिजे.  व्यवहारामध्ये सुद्धा उत्तुंग यश मिळवायचे असेल तर मनुष्य त्या ध्येयाने झपाटला पाहिजे.  त्याचे सर्व आचरण ध्येयानुकूल पाहिजे.  आपल्या ध्येयाव्यतिरिक्त अन्य सर्व गोष्टी गौण होऊन त्या सर्वांचे महत्व कमी झाले पाहिजे.  रात्रंदिवस ध्येयाने प्रेरित होऊन मनुष्य ज्यावेळी अत्यंत दक्ष राहून विवेकाने ध्येयानुकूल प्रयत्नांच्यामध्ये प्रवृत्त होईल, त्यावेळी ध्येय त्या मनुष्यापासून दूर राहत नाही.  शीघ्रातिशीघ्र मनुष्य आपल्या ध्येयापर्यंत पोहोचतो.

 

तसेच मोक्षाच्या बाबतीत आहे.  सर्व ज्ञानी महात्मे व संतांचे चरित्र पाहिले तर दिसते की, ईश्वरप्राप्तीच्या ध्येयाने त्यांचे संपूर्ण जीवन तपोमय, ज्ञानमय व तेजस्वी बनले होते.  सर्वांनी साधनेमध्ये व कठोर तपश्चर्येमध्ये स्वतःला झोकून दिले होते.  सर्वस्वाचा त्याग केल्याशिवाय ईश्वरप्राप्ति होत नाही.  हे त्यांनी आपल्या जीवनामधून प्रत्यक्ष दाखवून दिले होते.  साधकांनी ज्ञानी पुरुषांची अशी चरित्रे समोर ठेऊन आत्मप्राप्तीच्या साधनेमध्ये प्रवृत्त व्हावे.

 

- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, May 2019

- हरी ॐ–

ईश्वराभिमुख वैदिक कर्मे | Divine Vaidik Actions

 

सर्व वैदिक कर्मांच्या अनुष्ठानाने चित्तशुद्धि प्राप्त होऊन क्रमाने जीव ईश्वरस्वरूपाला प्राप्त होतात.  म्हणून प्रत्येक जीवाने वैदिक कर्मांचे अनुष्ठान केले पाहिजे.  ही कर्मे ईश्वराभिमुख करून ईश्वरस्वरूपापर्यंत नेणारी आहेत.

 

अहं यज्ञः – यज्ञ म्हणजे स्मार्त कर्म.  स्मृतींनी प्रतिपादित केलेली कार्ये म्हणजे स्मार्त कर्मे होय.  यांनाच काही वेळेला धार्मिक कर्मे असे म्हटले जाते.

 

अहं स्वधा – पितरांना श्राद्धादि कर्मामध्ये पिंडरूपाने दिलेल्या अन्नाला स्वधा म्हणतात.  पितृयज्ञ केवळ शारीरिक कर्म नसून त्यामागे श्रद्धा आणि प्रेमाचा भाव आहे.  त्यामुळे हेही कर्म चित्तशुद्धीचे साधन होते.

 

अहं औषधम् – औषध तसेच व्रीहियवादि सर्व प्रकारचे अन्न माझेच स्वरूप आहे.  भगवान म्हणतात त्याप्रमाणे चतुर्विध अन्न हे ब्रह्मस्वरूप आहे.  म्हणून वेदामध्ये म्हटले आहे – अन्नं ब्रह्मेति व्यजानात् |  अन्नं न निन्द्यात् |  तत् व्रतम् |  अन्न हे ब्रह्मस्वरूप असल्यामुळे अन्नाची कधीही निंदा, तिरस्कार करू नये.  ते शुद्ध वृत्तीने खावे.  अन्नानेच मनुष्याच्या मनाची जडण-घडण होत असते.  शुद्ध आणि प्रसन्न वृत्तीने खाण्यामध्ये अंतरिक सुख आणि आनंद आहे.  विश्वामधील सर्व प्राणिमात्रांचे पोषण, वर्धन आणि रक्षण करणारे अन्न असल्यामुळे उपभोग म्हणून न खाता परमेश्वरस्वरूप आहे असे जाणून आदरयुक्त भावाने खावे.  ही सुद्धा एक साधना आहे.  स्वधा म्हणजे सर्व प्राणीमात्र जे अन्न खातात ते व्याधींचे नाश करणारे औषध होय, असाही अर्थ घ्यावा.

 

अहं मंत्रः – पितृयज्ञ किंवा देवतायज्ञामध्ये ज्याच्या साहाय्याने हवन करतात, ते मंत्र माझे स्वरूप आहे.  मंत्रांच्या साहाय्याने हवन करून देवांना प्रसन्न करून मनुष्य आपली इच्छा पूर्ण करू शकतो.  देवतांना संतुष्ट करून त्यांची कृपा प्राप्त करता येते.  म्हणून मंत्र हे माझे स्वरूप आहे.

 

तसेच यज्ञामध्ये हवन केले जाते ते तूप आणि ज्याच्यामध्ये हवन केले जाते, तो अग्नि सुद्धा माझे स्वरूप आहे.  थोडक्यात यज्ञामधील अग्नि, हवन करण्यासाठी असलेली सामग्री, मंत्र आणि कर्म सुद्धा माझे स्वरूप आहे.  सर्व ब्रह्मस्वरूप आहे हा भाव ठेवावा.

 

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ–

नास्तिकांना मार्गदर्शन | Guidance for Non-Believers

 

संसारग्रस्त मनुष्याला सतत दुःखांचाच अनुभव येत असल्यामुळे त्याच्या मनामध्ये आनंदस्वरूपाच्या अस्तित्वाबद्दलच शंका निर्माण होईल.  खरोखरच ते परमपद आहे का ?  असा प्रश्न निर्माण होतो.  म्हणून येथे वसिष्ठ मुनि सांगतात की, ज्याच्या मनामध्ये तत्त्वाच्या अस्तित्वाबद्दल शंका आहे, त्याने त्यामध्ये प्रयत्नपूर्वक विचार करावा.  तत्त्व किंवा आत्मस्वरूप नाहीच, असे म्हणणे अत्यंत घातक असून त्यामुळे स्वतःचेच अस्तित्व नाकारण्यासारखे आहे.

 

श्रुति म्हणते - असन्नेव स भवति असद् ब्रह्मेति चेत् वेद |  (तैत्ति. उप.)  जो ब्रह्मस्वरूपाला असत्  म्हणजे नाही असे म्हणतो, तो स्वतःच असत् होतो.  म्हणजे तो स्वतःच स्वतःचे अस्तित्व अमान्य करतो.  कारण तत्त्व हे स्वतःचे पारमार्थिक स्वरूप आहे.  तसेच तत्त्वाचे अस्तित्व नाकारण्यासाठी सुद्धा माझ्या - तत्त्वाच्या सत्तेची आवश्यकता आहे.  म्हणूनच सत्तेचा - अस्तित्वाचा म्हणजे सत् तत्त्वाचा कोणीही निरास करू शकत नाही.  वसिष्ठ मुनि सांगतात की, नास्तिक मनुष्याने याप्रमाणे तत्त्वामध्ये विचार करावा.

 

याशिवाय असणारे जे आस्तिक लोक आहेत म्हणजे आत्मचैतन्यस्वरूपाच्या, ईश्वराच्या अस्तित्वावर ज्यांचा विश्वास आहे, जे बुद्धीने तत्त्वाचे अस्तित्व जाणतात, अशा श्रद्धावान विवेकी साधकांनी त्यापुढे साधना करून, तत्त्वाचे विशेष ज्ञान प्राप्त करून या भवसागरमधून पार व्हावे.  कारण श्रद्धा हेच ज्ञानाचे साधन आहे.  याप्रमाणे दृढ श्रद्धा निर्माण झाल्यानंतरच तत्त्वाचे ज्ञान होऊन त्यामध्ये निष्ठा प्राप्त होते आणि साधक क्रमाने या अज्ञानकल्पित संसारामधून मुक्त होतो.

 

जो जेथे ज्या पायरीवर आहे, तेथून त्याने क्रमाने आपल्या जीवनाचा विकास करावा.  हाच उद्देश आहे.  नास्तिक लोकांनी, केवळ दिसत नाही म्हणून ईश्वर नाही, आत्मचैतन्य नाही, असे म्हणण्यापेक्षा बुद्धीने थोडा सखोल विचार करावा.  कारण विश्वामध्ये अशा अनेक गोष्टी आहेत की, ज्या आपल्याला दिसत नाहीत, तरीही त्या अस्तित्वामध्ये आहेत.  म्हणून नास्तिक बुद्धिवादी लोकांनी ईश्वराचे अस्तित्व नाकारण्यापेक्षा त्यामध्ये विचार करावा आणि आस्तिक श्रद्धावान लोकांनी गुरुमुखामधून वेदांतशास्त्राचे श्रवण करावे.  त्यानंतर त्यापुढील मननादि साधनेमध्ये प्रवृत्त होऊन ज्ञान, ज्ञाननिष्ठा व तत्त्वाची साक्षात् अनुभूति प्राप्त करावी.

 

- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९   
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, May 2019

- हरी ॐ–

भक्ति व ज्ञान पूरक आहेत | Devotion Supplements Knowledge

 

आस्तिक्य बुद्धीतून निर्माण झालेल्या श्रद्धेमधून प्रेम किंवा भक्ति निर्माण होते.  प्रेमामुळे ईश्वराचे अधिक ज्ञान होते.  ईश्वराचे स्वरूप, कल्याणगुण, माहात्म्य समजते.  ईश्वराचे कर्तुम्-अकर्तुम् स्वरूप हे जितके समजते तितक्या प्रमाणात स्वतःचा अहंकार, दर्प कमी होतो.  भक्त अधिक नम्र, विनयशील होतो.  प्रेमाचा अधिक उत्कर्ष होतो.  त्यामुळे ज्ञान अधिक वृद्धिंगत होते.  म्हणजेच ज्ञान आणि भक्ति एकाच वेळेला वर्धन होतात.  ते दोन्हीही पूरक आहेत.  तुल्य आहेत.  म्हणून काही आचार्य म्हणतात ज्ञान आणि भक्ति परस्पर आश्रित आहेत.  श्रवणामधून भक्ति निर्माण होते.

 

भक्तिशिवाय ज्ञान असेल तर ते ज्ञान मनुष्यामध्ये अहंकार, दंभ, दर्प वाढविते.  मनुष्य स्वतःला फार मोठा विद्वान समजतो आणि अन्य सर्व कस्पटाप्रमाणे तुच्छ मानतो.  त्याच्या मनाला ज्ञानाचे फळ, शांति, तृप्ति मिळत नाही.  उलट ते ज्ञान दुःखाला, द्वंद्वाला कारण होते.  म्हणून श्रद्धेशिवाय ज्ञानाला पूर्णता येत नाही.  पक्वता येत नाही.

 

तसेच प्रेम किंवा भक्ति ज्ञानरहित असेल तर ते प्रेम फक्त भावनांचा उद्रेक होईल.  ती फक्त उचंबळून येणारी एक उर्मी असेल.  भक्तीला विवेकाची बैठक नसल्यामुळे समुद्राच्या भरती ओहोटीप्रमाणे त्या प्रेमाला भरती येऊन एका क्षणाला परमोच्च अवस्थेला नेईल आणि दुसऱ्या क्षणी ओहोटीमुळे प्रेम विरून जाईल.  त्यामुळे याप्रकारचे प्रेम सातत्याने टिकत नाही.

 

म्हणून भक्तीला विवेकाची साथ आवश्यक आहे.  विवेकयुक्त भक्तिच पक्व होऊन परमप्रेमस्वरूपावस्थेला प्राप्त होते.  यासाठी सर्व संत डोळस भक्ति असावी असे म्हणतात.  थोडक्यात ज्ञानाला भक्तीची आणि भक्तीला ज्ञानाची सांगड हवी.  त्याशिवाय साध्य प्राप्त होणार नाही.

 

- "नारदभक्तिसूत्र" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, एप्रिल २००६
- Reference: "Narad Bhaktisutra" by Param Poojya Swami Swaroopanand Saraswati, 3^rd Edition, April 2006

- हरी ॐ –