कर्म, ज्ञान, योगापेक्षाही भक्ति श्रेष्ठ आहे.
भक्तीने परमेश्वराला सहजपणे प्रसन्न करता येते.
वादविवादाने, योगसामर्थ्याने, तर्कवितर्काने,
विचाराने परमेश्वर प्रसन्न होत नाही. इतकेच
नव्हे, तर परमेश्वराशी जवळीक सुद्धा साधता येत नाही. परमेश्वराजवळ जाण्याचे साधन, त्याला सहज, अनायासाने
प्रसन्न करून घेण्याचे साधन म्हणजे अनन्य भक्ति आहे.
कर्म, ज्ञान आणि योगसाधनेमध्ये अनेक गोष्टींची
आवश्यकता आहे. कर्मामध्ये वर्णाश्रमाचा
विचार आणि त्यानुसार अधिकारित्व येते. धर्मकर्मात
बाह्य सामग्री, धनद्रव्य , वेदमंत्र, ऋत्विक वगैरेंची जरूरी आहे. इतके करून यज्ञकर्मामध्ये अनेक प्रकारचे प्रत्यवाय
दोष निर्माण होतात. ते प्रतिकूल फळ निर्माण
करतात. ज्ञानप्राप्तीमध्ये साधकामध्ये साधनचतुष्टयसंपत्ति,
विवेक, वैराग्य, शमादिषट्क संपत्ति आणि मुमुक्षुत्व असणे आवश्यक आहे. त्याशिवाय तो ज्ञानाचा अधिकारी होत नाही. ही संपत्ति प्राप्त करणे अत्यंत दुर्लभ आहे. त्यानंतर श्रवणमननादि साधना आणि समाधि अभ्यास
करणे अत्यंत कठीण आहे. योगाभ्यासामध्ये
इंद्रियांच्यावर संयमन, मनावर संयमन, मनाचा निरोध करण्यासाठी यमनियमांचा कठोर अभ्यास
आहे.
परंतु भक्तीमध्ये मात्र याप्रकारचे कोणतेही दोष
नाहीत. भक्तीमध्ये अधिकारित्व आहे की नाही
याचा विचार नाही. वर्णाश्रम भेद नाही. विवेक-वैराग्य, शमदमाची, किंवा यम, नियम, आसन, प्राणायामादि
यांचा कठोर अभ्यास नाही. बाह्य सामग्रीची जरुरी
नाही. वेदपठण, ऋत्वागांची आवश्यकता नाही. तसेच कोणत्याही प्रकारचा प्रत्यवाय दोष नाही.
भक्तीमध्ये समर्पण भाव आणि दैन्यता असल्यामुळे
अहंकार वाढण्याची शक्यता नाही, कारण अहंकार आणि भक्ति एका ठिकाणी राहू शकत नाही. म्हणून कर्म, ज्ञान योगापेक्षा भक्ति श्रेष्ठ
आहे.
-
"नारदभक्तिसूत्र" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, एप्रिल २००६
- Reference: "Narad
Bhaktisutra" by Param
Poojya Swami Swaroopanand Saraswati, 3rd Edition, April 2006
- हरी ॐ –
