ब्रह्मज्ञान हे कोणत्याही जातीवर, पंथावर, वर्णावर,
धर्मावर अवलंबून नाही. ज्ञानामध्ये धर्मभेद,
पंथभेद, जातिभेद, वर्णभेद नाहीत. सर्व
धर्म-पंथ-जाति-वर्ण यामधील दैवीगुणसंपन्न असणाऱ्या प्रत्येक सुसंस्कृत, अधिकारी
व्यक्तीस वेदांचा अधिकार आहे. भगवंतांनी
गीतेमध्ये सांगितलेला चातुर्वर्ण्याचा अर्थ समजावून न घेतल्यामुळे पुष्कळ वेळेला
वर्णभेदाचा दोष काही बुद्धिमान लोक वेदांना, गीतेला देतात. भगवान म्हणतात –
चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः | (गीता अ. ४-१३)
ब्राह्मण-क्षत्रिय-वैश्य-शूद्र हे चार वर्ण
केवळ जन्माने ठरत नसून त्या त्या व्यक्तीच्या सात्त्विक-राजसिक-तामसिक गुणांच्या
प्रमाणानुसार व ती ती व्यक्ति करीत असलेल्या कर्मानुसार ठरत असतात. त्यामुळे एखादी जन्माने शूद्र
असणारी व्यक्ति जर अत्यंत सात्त्विक असेल तर ती गुणाने ब्राह्मण ठरते. तसेच, एखादी जन्माने ब्राह्मण असणारी व्यक्ति
अत्यंत तामसिक असेल तर ती गुणाने शूद्र ठरते. यामुळे जो मनुष्य साधनचतुष्टयसंपन्न असेल तो मग
कोणत्याही जातीचा-धर्माचा-वर्णाचा-आश्रमाचा अथवा कोणत्याही वयाचा असो, तो अध्यात्मशास्त्राचा
अधिकारी साधक आहे. येथे राजपुत्र हा कुमार
अवस्थेत म्हणजेच अत्यंत तरुण होता. याचा
अर्थच ज्ञान हे शरीराच्या कोणत्याही बाह्य स्थितीवर अथवा वयावर अवलंबून नसते.
भगवान म्हणतात –
स्त्रियो
वैश्यास्तथा शूद्राः तेऽपि यान्ति परां गतिम्
|| (गीता अ. ९-३२)
स्त्री असेल, वैश्य किंवा
शूद्र असेल, कोणालाही निरतिशय मोक्षगति प्राप्त होते. म्हणून ब्राह्मण म्हणजे केवळ जन्माने ब्राह्मण
नव्हे. तर आचार्य व्याख्या करतात – ब्रह्म
जानाति इति ब्राह्मणः | जो ब्रह्मस्वरूप
जाणतो तोच ब्राह्मण होय. किंवा – ब्रह्म
ज्ञातुं इच्छति इति ब्रह्मणः | जो
ब्रह्मस्वरूप जाणण्याची इच्छा करतो, तो ब्राह्मण होय.
- "प्रश्नोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २०१२
- Reference: "Prashanopanishad" by Param
Poojya Swami Sthitapradnyanand
Saraswati, 1st Edition, April 2012
- हरी ॐ –
