ईश्वर विश्वामधील सर्व लौकिक व शास्त्रीय
पदार्थांची निर्मिती करतो. लौकिक पदार्थ
म्हणजे शब्द-स्पर्श-रूप-रस-गंधादि हे बाह्य पदार्थ होय व शास्त्रीय पदार्थ म्हणजे
पापपुण्यादि फळे होय. हे सर्व पदार्थ
ईश्वराच्या अंतःकरणामध्ये अव्यक्तरूपाने, वासनारूपाने राहतात. ईश्वर या पदार्थांना संकल्परूपाने आपल्या आताच
ठेवतो. नंतर ईश्वरच बहिश्चित्त होऊन या सर्व वासनारूप, अव्यक्त पदार्थांना व्यक्त करतो.
सर्व पदार्थ ईश्वराच्या चित्तामध्ये वासनारूपाने, अव्यक्तरूपाने राहतात. त्यावेळी त्या पदार्थांचे नाम-रूपादि धर्म
प्रत्यक्ष अनुभवायला येत नसल्यामुळे ते पदार्थ व्यवहारास अयोग्य असतात. म्हणूनच त्यांना अव्यक्त असे म्हटले आहे. नंतर ईश्वरच बाह्य विश्वामधील पृथ्वीसारखे स्थिर
पदार्थ व विजेसारखे अस्थिर, क्षणिक पदार्थ कल्पित करतो. म्हणजेच ईश्वर बहिर्मुख होऊन बाह्य, दृश्य,
स्थूल, व्यवहारयोग्य असणाऱ्या अनंत पदार्थांची कल्पना करतो.
ज्याप्रमाणे एखादा कुंभार घटाची किंवा विणकर वस्त्राची निर्मिती करतो. त्यावेळी प्रथम कुंभार किंवा विणकर अव्यक्त, अदृश्य, व्यवहार-अयोग्य असणाऱ्या घटपटाची कल्पना त्यांच्या अंतःकरणामध्ये करून नंतरच मग त्या अव्यक्त घटपटाला नामरूपांच्या साहाय्याने व्यक्त करतात. त्याचप्रमाणे विश्वकर्ता ईश्वर सुद्धा पुढे निर्माण होणारे सर्व पदार्थ प्रथम आपल्या आतच कल्पित करतो. मायेच्या साहाय्याने कल्पित कारून पाहतो व नंतरच बहिश्चित्त होऊन त्या पदार्थांना व्यक्त करतो. त्यावेळी ते सर्व पदार्थ नामरूपांनी संपन्न झाल्यामुळे सर्वांची दृश्यरूपाने व भिन्न-भिन्न स्वरूपाने आपणास प्रचीति येते.
थोडक्यात, प्रथम अव्यक्त, अदृश्य रूपामध्ये
असणारे पदार्थच ईश्वराच्या संकल्पाने व्यक्त होऊन दृश्य, स्थूल रूपाला प्राप्त
होतात. ईश्वरच केवळ
संकल्पमात्राने अंतर्बाह्य सर्वच पदार्थांची कल्पना करतो.
- "माण्डूक्योपनिषत्” या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम
आवृत्ति, डिसेंबर २०१६
- Reference: "Mandukyopanishad" by ParamPoojya Swami Sthitapradnyanand
Saraswati, 1st Edition, December 2016
- हरी ॐ–
