श्रुति अनेक शब्दांच्यामधून आत्मस्वरूपाचे
प्रतिपादन करीत आहे.
१. अच्छायं – आत्मचैतन्यस्वरूप हे छायारहित,
म्हणजेच तमोगुणरहित अज्ञानरहित आहे.
२. अशरीरं – आत्मस्वरूप नामरूपउपाधिरहित,
निरुपाधिक आहे.
३. अलोहितं – लोहित म्हणजे रक्त-लाल
रंगाने युक्त होय. अलोहित म्हणजे रूपरंगरहित निर्विशेष, निराकार स्वरूप आहे.
४. शुभ्रं – आत्मस्वरूप हे अत्यंत
शुद्धस्वरूप, मायारहित आहे.
५. अक्षरं – ते स्वरूप क्षररहित, म्हणजे
अविनाशी, नित्य, शाश्वत आहे.
६. सत्य – नित्य असल्यामुळेच ते
स्वरूप सत्य असून ते तिन्हीही काळांच्यामध्ये सत् स्वरूपाने राहते.
७. पुरुषाख्यं – तेच स्वरूप ‘पुरुष’
या नावाने संबोधिले जाते. पूर्णत्वात् पुरुषः | पुरीशयनात्
पुरुषः | जो स्वतःच परिपूर्णस्वरूप असून या शरीरामध्ये निवास करतो,
त्यास ‘पुरुष’ असे म्हणतात.
८. अप्राणं – ते स्वरूप प्राणरहित
आहे.
९. अमनोगोचरं – ते स्वरूप मनबुद्धीला
अगोचर असून मन बुद्धीच्याही अतीत आहे.
१०. शिव – ते स्वरूप आनंदस्वरूप आहे.
११. शान्तं – ते स्वरूप अत्यंत शांत,
निस्तरंग, उत्कर्ष-अपकर्षरहित, वृद्धिक्षयरहित, आविर्भाव-तीरोभावरहित आहे. ते चैतन्य कधी येत नाही अथवा जातही नाही. त्यामध्ये कोणतीही वृद्धि किंवा क्षय होत नाही.
१२. सबाह्याभ्यंतरं – ते स्वरूप सर्वांना
अंतर्बाह्य व्याप्त करते.
१३. अजं – ते स्वरूप जन्ममृत्युरहित
आहे.
याप्रमाणे असे हे आत्मस्वरूप, जो सर्वत्यागी
आहे, तोच जाणू शकेल.
- "प्रश्नोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २०१२
- Reference: "Prashanopanishad" by Param
Poojya Swami Sthitapradnyanand
Saraswati, 1st Edition, April 2012
- हरी ॐ –
