शास्त्रशुद्ध मंत्रोच्चार | Scientific Way of Chanting

शास्त्रशुद्ध मंत्रोच्चार करीत असताना त्या मंत्राची आवृत्ति कशी करावी ?  यासाठी सुद्धा शास्त्र आहे.  तो मंत्र अधिक जलद गतीने अथवा अति संथ गतीनेही करू नये.  जपामध्ये वेळ (time factor) हा महत्वाचा घटक आहे.  नाहीतर केवळ मंत्रोच्चार होईल परंतु जपसाधना होणार नाही.

प्रत्येक मंत्राला सुरुवात व शेवट आहे.  मंत्रोच्चार झाल्याबरोबर त्या बरहुकुम मनामध्ये त्याची वृत्ति निर्माण करणे हा महत्वाचा भाग आहे.  जर तुम्ही तो मंत्र – श्रीराम.  श्रीराम.  श्रीराम.  श्रीराम.  अशा जलद गतीने म्हणत असाल तर त्यामध्ये मन काही क्षण दक्ष (alert) असेल परंतु थोड्याच वेळात मंत्रोच्चार आणि मंत्राबरहुकुम दुसरी, तिसरी, चवथी वृत्ति निर्माण होणे या प्रक्रियेमध्ये विसंगति निर्माण होते.  मंत्रोच्चार जलद होतो व संपतो आणि त्याबरहुकुम वृत्ति निर्माण होण्यापूर्वीच दुसरा मंत्रोच्चार होतो.  मंत्र आणि वृत्ति यामध्ये समन्वय राहत नाही.  त्याक्षणी मनाची दक्षता (alertness) संपते.  यामध्ये जपसंख्या वाढते.  परंतु मन मात्र जपामधून निसटून बाह्य विषयांच्यामध्येच रममाण होते.  माळ फिरते, बोटे फिरतात, ओठ हालतात, मंत्रोच्चार होतो परंतु या सर्व क्रियांच्यामध्ये यांत्रिकपणा (mechanicalness) येतो.  यामुळे जपाचे फळ मिळत नाही.  म्हणून मंत्रोच्चार अत्यंत जलद गतीने करू नये.

मंत्रोच्चार खूप संथ गतीने झाला तर मन वृत्तीरहित होते.  मन लय पावायला लागते.  त्यावेळी तमोगुणाचा प्रभाव वाढतो.  मंत्रोच्चाराची जाणीव नाहीशी होते.  अंतरिक सावधानता संपते.  शरीर, मन, इंद्रिये व्यापारशून्य, शांत होतात.  ही शांति लयावस्थेची आहे.  त्या शांतीची जाणीव राहत नाही.  जागे झाल्यावर समजते की, आपण खूप सुंद झालो आहोत.  ज्याप्रमाणे झोपेतून उठल्यावर आपण सुंद असतो, तसेच संथ गतीने केलेल्या जपामुळे झोप येणे हा फार मोठा प्रतिबंध आहे.  म्हणुनच मंत्रोच्चार अतिशय संथ गतीनेही करू नये.

ज्याप्रमाणे मोत्यांच्या माळेमध्ये मोत्यांची रचना व्यवस्थित, समप्रमाणात अंतर ठेवून केलेली असते.  त्यामुळे ती माळ अत्यंत सुंदर, आकर्षक दिसते.  त्यामध्ये समन्वय दिसतो.  त्याचप्रमाणे जपसाधना करीत असताना प्रथम मन सर्व विषयांच्यापासून निवृत्त करावे.  मंत्राच्या विषयाच्यामध्ये एकाग्र करावे आणि मंत्रोच्चार अति जलद किंवा अति संथ न करता मोत्यांच्या हाराप्रमाणे अखंडपणे दीर्घकाळ करावा.  

- "उपासना" या परमपूज्य स्वामी स्थिताप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, जुलै २०११
- Reference: "Upasana" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 3^rd Edition, July 2011

- हरी ॐ–