ब्रह्मचारी व्रत | Brahmachari Penance

प्रत्येक मुमुक्षूने ब्रह्मचारी व्रताचे पालन करणे आवश्यक आहे.  या व्रतामध्ये तीन गोष्टी असतात.

१. ब्रह्मचर्य – सर्व इंद्रियांच्यावर संयमन करावे.  सर्व इंद्रियांची सहजस्वाभाविक प्रवृत्ति पाहिली तर ती बहिर्मुख, विषयाभिमुख आहे.  सर्व इंद्रिये अत्यंत स्वैर, उच्छृंखल असून बाह्य विषयांच्या उपभोगामध्येच रात्रंदिवस रममाण झालेली आहेत.  तसेच इंद्रियांच्यामध्ये स्वभावतःच रागद्वेष आहेत.  यामुळे सर्व इंद्रिये विषयांच्या आहारी जावून विषयलंपट झालेली आहेत.  साधकाने या स्वैर इंद्रियांच्यावर संयमन करून त्यांना विषयासक्तीमधून पूर्णपणे निवृत्त करावे.  यालाच ‘ब्रह्मचर्य’ असे म्हणतात.  ब्रह्मचर्याश्रम म्हणजेच सर्व इंद्रिये व मन यांच्यावर संयमन करून नीतिनियम, आचार-विचार, आचारसंहितेने युक्त असलेले संयमित जीवन जगणे होय.  

२. गुरुशुश्रुषा – ब्रह्मचर्याश्रमामध्ये असताना अत्यंत श्रद्धेने व भक्तीने गुरूंची काया-वाचा-मनसा सेवा करावी.  गीतेमध्ये यालाच ‘आचार्योपासना’ असे म्हटलेले आहे.  साधकाच्या जीवनामध्ये ‘गुरु’ हेच सर्वश्रेष्ठ स्थान आहे.  तिथेच साधक पूर्णपणे नतमस्तक होतो.  त्यामुळे अहंकार नम्र होवून मनामधील रागद्वेषादि विकारही कमी-कमी होतात.  म्हणून साधना करीत असताना गुरुशुश्रुषा आवश्यक आहे.  

३. भिक्षाटन – भिक्षाटन करून त्यामधूनच स्वतःचा उदरनिर्वाह करावा.  भिक्षाटनामध्ये दुसऱ्याकडे भिक्षा मागावयाची असते.  त्यामुळे प्रथम अहंकार खाली येतो.  आवड-नावड कमी होते.  पात्रामध्ये पडणारे अन्न काहीही असो, ते आनंदाने खावेच लागते, कारण त्यावरच उदरनिर्वाह अवलंबून असतो.  भिक्षा मागत असताना अन्नाबरोबरच जननिंदा, अपमान, अवहेलना होते.  अशाच प्रसंगांमध्ये तितिक्षा, सहनशीलता हे गुण आत्मसात करता येतात.  भिक्षा मागितल्यामुळे “लोक माझी चेष्टा करतील का ?” ही भीति कमी होवून मन निर्भय होते.  भिक्षाटनामुळे संग्रहवृत्ति नाहीशी होते.  यामुळे संग्रह केलेल्या विषयांच्या रक्षणाचीही भीति संपते.  भिक्षा मागून आणल्यानंतर मी एकट्याने न खाता त्याचे समान भाग करून ती प्राणीमात्रांना, गुरूंना अर्पण करायची असते.  यामुळे मनामध्ये समर्पणवृत्ति निर्माण होते.  

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ –