समदर्शी | Equi-Observer

यथार्थ व सम्यक ज्ञानाची दृष्टि प्राप्त झाल्यामुळे ज्ञानी पुरुष सर्व विश्वामध्ये एकत्व पाहतो.  मातीचे ढेकूळ, दगड, सोने हे सर्व समदृष्टीनेच पाहातो.  याठिकाणी मातीचे ढेकूळ हे अत्यंत निकृष्ट आहे.  त्यापेक्षा दगडाला थोडी किंमत आहे आणि दगडापेक्षाही सोने अत्यंत मौल्यवान आहे.  अशा सर्व निकृष्ट-उत्कृष्ट विषयांना ज्ञानी पुरुष समदृष्टीनेच पाहातो.  

याचा अर्थ डोळ्यांना त्याच्यामधील भिन्नत्व हे दिसणारच !  परंतु आपण बुद्धीने काही विषयांना महत्व दिलेले आहे आणि कल्पनेनेच वस्तूंचे मूल्य ठरविलेले आहे.  यामुळे मौल्यवान वस्तुंविषयी मनामध्ये आसक्ति निर्माण होवून निकृष्ट विषयांचा त्याग करण्याची प्रवृत्ति निर्माण होते.  म्हणून उत्कृष्ट व निकृष्ट या बुद्धीच्याच अज्ञाननिर्मित कल्पना आहेत.  परंतु ज्ञानी पुरुष मात्र सर्वच विषयांना समदृष्टीने पाहातो.  

याचा अर्थच तो कोणत्याही विषयाला फाजील महत्व देवून त्यामध्ये आसक्ति निर्माण करीत नाही.  अथवा एखाद्या विषयाचा तिरस्कार करून त्याला टाळण्याचाही प्रयत्न करीत नाही, कारण सर्व विश्वाकडे, सर्व विषयांच्याकडे तो ब्रह्मस्वरूपाच्या, एकत्वाच्या, अभेदत्वाच्या दृष्टीनेच पाहातो.  या दृष्टीमध्येच सर्व रागद्वेषांचा, द्वन्द्वांचा निरास होतो.  तो पुरुष ‘समदर्शी’ होतो.

शीत-उष्ण, सुख-दुःख, मान-अपमान, स्तुति-निंदा, तसेच आध्यात्मिकादि सर्व उपद्रवांच्यामध्ये कोणतेही चांगले-वाईट प्रसंग प्राप्त झाले असताना हा ब्रह्मज्ञानी पुरुष समदर्शी असतो.  ब्रह्मस्वरूपामध्येच त्याची बुद्धि स्थिर झाल्यामुळे त्याच्या मनात विषयांचे संकल्प, रागद्वेष वगैरेदि विकार निर्माण होत नाहीत.  कोणत्याही बाह्य विषयाचा, प्रसंगांचा त्याच्या मनावर परिणाम होत नाही.  तो हर्षविषादरहित, द्वन्द्वरहित होतो.  तो स्वस्वरूपामध्येच दृढ, स्थिर होतो.  

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ –