मंगलाचरणाचे प्रयोजन - ३ | Necessity of Invocation Prayer - 3

मंगलाचरण करण्याचे सर्वात महत्त्वाचे कारण म्हणजे साधक या मार्गामध्ये तीव्र जिज्ञासेने श्रवण करायला लागतो.  तो प्रयत्न करतो, थोडीफार साधना करतो, सेवा करतो.  सुरुवातीला साधना आपल्या मनाप्रमाणे होते.  परंतु जसजशी मी अधिक साधना करायला लागतो, त्या त्या प्रमाणात बाहेरचे प्रतिबंध कमी होतात आणि आपले मन उफाळून बाहेर येते.  आपलेच मन आपल्याला प्रतिबंध करायला लागते.  साधक एका बाजूला शास्त्राचे श्रवण करीत असतो.  काळाच्या ओघात बाहेरची माणसेही त्याला अनुकूल होतात.  जे नातेवाईक त्याला विरोध करीत होते, तेही अनुकूल होतात.  बाहेरून कोणताही प्रतिबंध नसतो.  

प्रतिबंध असेल तर साधकाचे मनच त्याला साधना करू देत नाही.  त्याचे मन शास्त्राबद्दल, गुरूंच्याबद्दल, परंपरेबद्दल, साधनेबद्दल अनेक शंका निर्माण करते.  त्याच्या मनामध्ये अनेक विकल्प, भयंकर असणारे विचार येऊ लागतात आणि ते मन साधकाला नाचविते.  “मी जे करतो ते खरोखरच बरोबर आहे की चूक आहे ?  हे प्रगल्भ ज्ञान माझ्या अल्प बुद्धीला झेपेल का ?  मी खरोखरच या साधनेसाठी लायक आहे का ? ” असे एक नव्हे, दोन नव्हे, तर हजारो विकल्प मन निर्माण करते.  असे मन साधकाला सतत असुरक्षित भावना (insecured) निर्माण करून साधनेपासून परावृत्त करते.  मनामध्ये प्रचंड नैराश्य, वैफल्य (negative thinking) निर्माण करते.  त्यामुळे साधक असह्य, अगतिक होतो.  तो स्वतःच्या कर्तृत्वाने या सर्व विकल्पांच्यामधून बाहेर येण्याचा प्रयत्न करतो.  परंतु त्यामध्ये तो अयशस्वी ठरतो.  

अशा वेळी साधकाला या अवस्थेमधून बाहेर जर पडावयाचे असेल, तर त्यासाठी त्याने फक्त परमेश्वर, शास्त्र आणि गुरु यांचाच आधार घेतला पाहिजे.  यांच्याव्यतिरिक्त कोणीही त्याचा उद्धार करणार नाही.  बाहेरून त्याच्यासारखा शिकणारा एखादा पार्टनर, त्याचा एखादा नातेवाईक, सगे-सोयरे, आप्तेष्ट, त्याचा जीवश्च-कंठश्च मित्र सुद्धा त्याला त्या अवस्थेमधून बाहेर काढू शकत नाही.  त्याचवेळी साधक असह्य होऊन, अगतिक होऊन प्रार्थना करतो की, “भगवंता !  माझ्या मनाने माझ्यावर कृपा करावी.  परमेश्वरा !  तूच माझ्या मनामध्ये बदल कर आणि हे सर्व प्रतिबंध दूर कर.” यालाच “मंगलाचरण” अथवा “शांतिपाठ” असे म्हणतात.  

  

- "ईशावास्योपनिषत्" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २००९
- Reference: "Ishavasya Upanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, April 2009

- हरी ॐ –