द्रव्ययज्ञ | Offering of Money

भगवान द्रव्यदानाला यज्ञस्वरूप देतात.  द्रव्ययज्ञ म्हणजे द्रव्य वाटणे नाही, तर त्यामध्ये काही नियम आहेत ते पाळले तरच तो द्रव्ययज्ञ होतो.  

१. द्रव्यदान करताना ज्याला दान द्यायचे तो योग्य, सत्पात्री असून गरजू असावा.  

२. दान केव्हाही, कोठेही न देता विशिष्ट काळामध्ये आणि पवित्र ठिकाणी द्यावे.  म्हणून मंदिरामध्ये किंवा क्षेत्रामध्ये तसेच पर्वणी, कुंभमेळा किंवा ग्रहणाच्या वेळी दान दिले जाते.  

३. ते अत्यंत श्रद्धा आणि भक्तीने द्यावे.  श्रुति म्हणते – श्रद्धया देयम् अश्रद्धया अदेयम् |  जे जे काही दान करतो ते श्रद्धेने द्यावे.  अश्रद्धेने, नाईलाजास्तव देऊ नये.  श्रद्धेने दान देत असताना दुसऱ्याला मदत किंवा साहाय्य करतो अशी भावना नसून सेवावृत्ति असते.  मी या दानामधून परमेश्वराचीच सेवा करतो हा अत्यंत शुद्ध आणि उदात्त भाव असतो.  परमेश्वरकृपेने जे मला प्राप्त झालेले आहे ते मी पुन्हा परमेश्वराला अर्पण करीत आहे.  अशा प्रकारे श्रद्धेने, विधियुक्त सत्पात्री दान केले तर त्यामध्ये नम्रता, विनयशीलता दिसते.  तसे नसेल तर मनुष्यामध्ये अहंकार निर्माण होऊन तो कीर्ति किंवा प्रतिष्ठेसाठी दान करतो.  ते दान म्हणजे द्रव्ययज्ञ नव्हे.  

शास्त्रामध्ये अनेक प्रकारची दाने सांगितलेली आहेत.  प्रत्येक दान हे धनानेच केले पाहिजे असे नाही.  तर समाजोपयोगी कोणतेही कार्य हे दानच आहे.  उदा. विहिरी, तलाव, धर्मशाळा, पाणपोई, शिक्षणसंस्था, मंदिर यांची स्थापना करणे.  तसेच, अन्नदान, वस्त्रदान, भूदान, गोदान अशा प्रकारची अनेक दाने आहेत.  या दानामधून लोकांच्या मनात श्रद्धा, सत्शीलता, श्रेष्ठ नीतिमूल्यांचे संस्कार निर्माण होतात.  म्हणून याला ‘द्रव्ययज्ञ’ असे म्हटले जाते.  यामुळे अंतःकरण काही प्रमाणात शुद्ध होऊन दान कर्त्याला प्रसन्नता, समाधान प्राप्त होते आणि जो दान ग्रहण करतो तोही संतुष्ट होतो.  

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ –