ज्ञानयोग | Path of Knowledge

ज्ञानं एव योगः ज्ञानयोगः |  ज्ञान हाच योग आहे.  योग हा शब्द ‘युज्’ धातुपासून बनलेला आहे. युज् म्हणजे जोडणे.  या अर्थाने ज्ञान हेच जीवाला ईश्वराशी जोडणारे साधन आहे.  नदीच्या एका किनाऱ्यापासून दुसऱ्या किनाऱ्यापर्यंत जावयाचे असेल तर सेतु या साधनाची आवश्यकता असते.  याठिकाणी सुद्धा जीव हा एका अवस्थेला असून त्याला अज्ञानरूपी भवसागरामधून पार करून मोक्षावस्थेला न्यावयाचे आहे.  त्यासाठी त्याला सेतुप्रमाणे साधनाची आवश्यकता आहे की, जे साधन त्याला मोक्षावस्थेपर्यंत घेवून जाईल.  संसार हा अज्ञानकल्पित असल्यामुळे संसाराला पार करून मोक्ष मिळविण्यासाठी ज्ञान हेच साधन आहे.  तोच ज्ञानयोग होय.

हा मार्ग कोणाला सांगितला?

सांख्य म्हणजे ज्यांनी आत्मा आणि अनात्मा यांचा विवेक करून त्या दोघांच्या स्वरूपाचे ज्ञान प्राप्त केलेले आहे, असे विवेकी साधक आहेत.  जे वेदांतशास्त्रामधून प्रतिपादित केलेल्या निर्विशेष परब्रह्माचे स्वरूप आत्मानात्मविचाराने समजावून घेवून ते परब्रह्म प्रत्यगात्मस्वरूपाने जाणतात ते ब्रह्मज्ञानी म्हणजेच सांख्य होत.  ते ब्रहमज्ञानी केव्हा होतात ?  तर – ब्रह्मचर्याश्रमादेव कृतसंन्यासानाम् |  

ते सत् आणि असत् वस्तूचे स्वरूप समजावून घेवून असत् चा त्याग करून सत् वस्तूचा आश्रय घेतात.  असत् वस्तूचा त्याग म्हणजेच सर्व ऐहिक इंद्रियांच्या उपभोगांचा त्याग करून विषयभोगात न अडकता ब्रह्मचर्याश्रमातून एकदम सर्व कर्मांचा संन्यास घेतात अशा साधनचतुष्टयसंपन्न असलेल्या साधकांना ब्रह्मस्वरूपामध्ये निष्ठा प्राप्त करण्यासाठी ज्ञाननिष्ठा सांगितलेली आहे.  हे सर्व विश्व आणि मी ब्रह्मस्वरूप आहे, अशा प्रकारच्या ब्रह्माकारवृत्तीने स्वस्वरुपाची निश्चल स्थिति प्राप्त होते.  तोच योग होय.

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

            - हरी ॐ –