अनात्मज्ञ | Knower of Unreal

ज्यांना ईशबुद्धि, सर्व ठिकाणी ईश्वर पाहणे शक्य नाही, ज्यांच्यामध्ये ज्ञाननिष्ठा नाही, यत् दृष्टं तत् सत्यम् |  अशीच ज्यांची बुद्धि आहे त्यांना direct अज्ञानी म्हणत नाहीत तर ‘अनात्मज्ञ’ असा शब्द वापरतात.  श्रीसमर्थ सुद्धा अशा माणसांना ‘पढतमूर्ख’ असा शब्द वापरतात.  तसेच याठिकाणी भाष्यकार ‘आत्मअज्ञानी’ असे म्हणत नाहीत तर ‘अनात्मज्ञ’ असे म्हणतात.

हे लोक अनात्म्याला जाणतात, म्हणजेच जे दृश्य, स्थूल आहे, तेच जाणणारे, विषयांनाच सत्यत्व देऊन विषयासक्त होणारे कामुक, विषयाभिमुख, प्राकृत, वैषयिक लोक होत.  असे लोक आत्म्याचे ग्रहण करण्यासाठी अशक्त आहेत, म्हणजेच ते आत्मज्ञानप्राप्तीसाठी असमर्थ आहेत.  बाकी सगळ्या ठिकाणी मात्र ते सशक्त असतात.  ‘इकडे काय चालले आहे, तिकडे काय चालले आहे? हा कोण, तो कोण?’ अशा प्रकारे ते व्यवहारकुशलज्ञ असतात.  गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत साऱ्या जगाचे ज्ञान त्यांना असते.  स्वतःच्या १० x १० च्या खोलीत बसून विश्व कसे चालावे ?  याची मनमुराद चर्चा ते करतात.

परंतु असे लोक स्वतःचे स्वरूप, मीचे पारमार्थिक स्वरूप समजावून घेण्यात अत्यंत असमर्थ असतात. मी कोण?  या प्रश्नाचे उत्तर त्यांना मिळत नाही.  अशा लोकांसाठीच श्रुतिमाता अत्यंत कृपाळूपणे यापुढील मंत्रामधून ‘कुर्वन् एव’ असे आश्वासन देते.  कर्ममार्ग सांगते.  कर्म हा शब्द ऐकल्याबरोबरच सामान्य माणसाला बरे वाटते, कारण आपल्याला सतत काही ना काहीतरी करायला आवडते.  म्हणूनतरी आपण दिवसभर ‘काय करू, काय करू ?’  असा प्रश्न विचारतो. म्हणून श्रुति पुढील मंत्रामध्ये कर्मनिष्ठा प्रतिपादित करते.

                    कुर्वन्नेवेह कर्माणि जिजीविषेच्छतँसमाः |

एवं त्वयि नान्यथेतोऽस्ति न कर्म लिप्यते नरे ||

- "ईशावास्योपनिषत्" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २००९
- Reference: "Ishavasya Upanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, April 2009

- हरी ॐ –