शोभनाध्यास आणि अशोभनाध्यास | Bondage of Likes and Dislikes

 

अहंकार आणि ममकार या दोन वृत्तींच्यामुळे जीवाला अनादि काळापासून अनंत काळापर्यंत संसाराची प्राप्ति झालेली आहे.  साधे सहवासाने २-४ वर्षे एखाद्या घरात राहिल्यामुळे जर, अचेतन असणाऱ्या वीटामातीला सुद्धा मनुष्य माझे-माझे म्हणतो.  माझे शरीर, माझी आई, माझे वडील, माझा भाऊ, माझी बहिण, माझी पत्नी, माझा पती, माझे घर, माझे मित्र, माझे सगे-सोयरे, माझे आप्त अशा कित्येक ठिकाणी मनुष्य ममत्वाचा भाव निर्माण करतो.  जेथे जेथे ममत्व निर्माण होते, त्या सर्वांना पकडण्याचा मी प्रयत्न करतो.

 

सर्वांच्याबद्दलच ममत्व निर्माण झाले असते तर काहीही समस्या नव्हती, परंतु मनुष्य विश्व, विषय, व्यक्ति यांचे प्रिय व अप्रिय असे दोन विभाग पाडतो.  जे जे मला इष्ट, अनुकूल असते, ते मला प्रिय होते आणि जे जे मला अनिष्ट, प्रतिकूल असते, ते मला अप्रिय होते.  म्हणून तरी एखादी वस्तु किंवा एखादी व्यक्ति दिसली रे दिसली की, आपण तिच्यावर माझ्या आवडी – नावडीच्या, राग-द्वेषांच्या कल्पना आरोपित करतो. “ वाह !  काय सुंदर आहे ! ”  किंवा  “ शी ! काय वाईट आहे ! ” या दोन प्रतिक्रिया क्षणाक्षणाला निर्माण होतात.

 

यालाच म्हणतात “शोभनाध्यास” आणि “अशोभनाध्यास” !  शोभानाध्यास म्हणजे विषय, वस्तु किंवा व्यक्ति यांमध्ये सौंदर्य पाहणे आणि अशोभानाध्यास म्हणजे विषय, व्यक्ति यांमध्ये कुरूपता पाहून तिरस्काराची वृत्ति निर्माण करणे.  याप्रमाणे संपूर्ण जीवनभर प्रथम संसर्गअध्यास आणि नंतर तादात्म्यअध्यास होतो.  हाच अध्यास माझ्या सर्व दुःखांना, यातनांना, असह्य असणाऱ्या वेदनांना, संसाराला कारण आहे. 

 

 

- "ईशावास्योपनिषत्" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २००९
- Reference: "Ishavasya Upanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, April 2009

- हरी ॐ –