दोन पक्षी | Two Birds

भगवान म्हणतात -

 उपद्रष्टानुमन्ता च भर्ता भोक्ता महेश्वरः | (गीता अ. १३-२२)

तो परमपुरुष सर्वांच्या अंतरंगामध्ये उपद्रष्टा स्वरूपाने राहूनही उपाधीपासून अत्यंत अस्पर्शित, अलिप्त आणि अपरिणामी राहतो.  श्रुति सुंदर दृष्टांत देते –

 

जसे, एकाच झाडावर दोन पक्षी राहतात.  एक पक्षी खालच्या फांदीवर बसतो आणि वरचा पक्षी वरच्या फांदीवर बसतो.  खालचा पक्षी कडू, गोड, तुरट, आंबट फळांचा आस्वाद घेतो, त्यामुळे सुखी-दु:खी होतो आणि वरचा पक्षी मात्र काहीही न करता, न उपभोगता खालच्या पक्षाकडे साक्षीस्वरूपाने पाहतो.  म्हणून खालचा पक्षी बद्ध, संसारी आहे आणि वरचा पक्षी मात्र त्याच झाडावर राहूनही मुक्त आहे.

 

याप्रमाणेच शरीररूपी एकाच झाडामध्ये खालच्या पक्षाप्रमाणे अज्ञानी, स्वतःला कर्ता – भोक्ता म्हणविणारा जीव राहतो, तो या संसाराची सर्व प्रकारची सुख-दु:खात्मक फळे भोगतो आणि त्यामुळे सुखी-दु:खी, उद्विग्न, निराश, द्वंद्वयुक्त, विक्षेपयुक्त, अस्थिर होतो.  त्याला संसाराचे विविध प्रकारचे अनुभव येतात.  त्यामुळे त्याचे मन सतत हेलकावे खाते.  तो शोकमोहयुक्त होतो.

 

याउलट या शरीरामध्ये जीवाबरोबरच आत्मचैतन्यस्वरूप राहते.  मात्र ते वरील पक्षाप्रमाणे साक्षी, कूटस्थस्वरूपाने राहात असल्यामुळे ते खालच्या पक्षाप्रमाणे भोगांच्यामध्ये कधीही आसक्त होत नाही.  अकर्ता, अभोक्ता म्हणजेच काहीही न करता, न खाता, असंग, अलिप्त स्वरूपाने राहते.  खालच्या पक्ष्याच्या सुखदु:खांशी ते तादात्म्य पावत नाही.  तर उलट जीवाच्या सर्व संसाराकडे ते साक्षीभावाने पाहते.  म्हणूनच तर त्या स्वरूपामध्ये सुखदु:खादि, शोकमोहादि संसाराचा अत्यंत अभाव आहे.

 

- "ईशावास्योपनिषत्" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, एप्रिल २००९
- Reference: "Ishavasya Upanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, April 2009

 

 

- हरी ॐ –