खरे प्रेम कोणावर ? | Whom Do We Love Truly ?

 

विश्वामध्ये सर्व जीव स्वतःवरच खरे प्रेम करतात.  म्हणूनच याज्ञवल्क्य ऋषि मैत्रेयीला उपदेश करतात – आत्मनः वा अरे पत्युः कामाय सर्वं प्रियं भवति |  (बृह. उप. २-४-५)
“हे मैत्रेयी !  विश्वामध्ये स्वतःच्या कामनेसाठीच मनुष्याला सर्व विषय प्रिय होतात.  जर मनुष्य अन्य व्यक्तींच्यावर, विषयांच्यावर प्रेम करीत असेल, तर ते विषयांच्यासाठी किंवा दुसऱ्यांसाठी करत नाही.  पति पत्नीवर, पत्नी पतीवर, आईवडिल मुलांच्यावर प्रेम करीत असतील, तर ते प्रेम स्वतःसाठीच आहे.  प्रेम करण्यात मला आनंद मिळतो म्हणून मी प्रेम करतो.  जेथे जेथे मला आनंद मिळतो, जी जी व्यक्ति मला आनंद देते, अनुकूल आहे, तेथेच मी प्रेम करतो.”  म्हणून व्यवहारामध्ये आपण कितीही I love you, I love you ! असे म्हणालो, तरी I love myself alone !  हेच सत्य आहे.  संपूर्ण विश्वामध्ये मी हाच एकमेव माझ्या प्रेमाचा विषय आहे.  कधीही कोणत्याही अवस्थेमध्ये, काळामध्ये, स्थानामध्ये मी मला अप्रिय होत नाही.  बाकी सर्व विषय काही काळ प्रिय होतात, काळाच्या ओघात पुन्हा अप्रिय होतात.  परंतु मी मला मात्र सतत सर्व ठिकाणी सर्व काळामध्ये प्रिय होतो.
 
त्याचप्रमाणे, मी आनंदावर प्रेम करतो.  कोणताही मनुष्य कधीही दु:खावर प्रेम करीत नाही आणि आनंद हेच आत्म्याचे स्वरूप आहे.  श्रुति म्हणते – आनंदो ब्रह्मेति व्यजानात् |  (तैत्ति. उप. ३-६)
आनंद हेच ब्रह्माचे स्वरूप आहे.  परमप्रेमआस्पदत्वात् |  परमप्रेम हेच ब्रह्माचे स्वरूप
आहे.  म्हणून ज्ञानी पुरुष आत्म्यावर, स्वस्वरूपावरच नितांत प्रेम करतो.  तो अनित्य विषयांच्यामध्ये मुळीच रममाण होत नाही.  

भगवान म्हणतात –
ये हि संस्पर्शजा भोगा दु:खयोनय एव ते |
आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ||  (गीता अ. ५-२२)  
इंद्रिये आणि विषय यांच्या संयोगामधून निर्माण झालेले सर्व भोग दु:खालाच कारण आहेत.  ते सर्व भोग अनित्य, नाशवान, दु:खस्वरूप असल्यामुळे ज्ञानी पुरुष त्यामध्ये रममाण होत नाही.

याउलट भगवान म्हणतात (गीता. अ. ३-१७) –
यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानव: |  आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ||
जो आत्मरति होतो, आत्म्यावरच प्रेम करतो, तो स्वस्वरूपामध्ये स्वतःच्याच स्वरूपाने तृप्त, संतुष्ट होतो.  तोच कृतकृत्य होतो.  म्हणून ज्ञानी पुरुष आनंदस्वरूप परमात्म्यावरच प्रेम करतो.

     

- "मुण्डकोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मार्च २००७   
- Reference: "Mundakopanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, March 2007

- हरी ॐ–