श्रीवसिष्ठ मुनि येथे युक्तिवाद देऊन आणखी स्पष्टपणे
सिद्ध करतात की, दृश्य विश्व हे केवळ मनोकाल्पित आहे. त्यासाठीच येथे सांगतात की, ब्रह्माजी हा स्वतःच
मनोमात्र म्हणजे मनोमय आहे. ब्रह्माजीची उत्पत्ति
ही प्रत्यक्ष पृथ्व्यदि पंचमहाभूतांच्यामधून
झालेली नाही. त्यामुळे ब्रह्माजीला
स्थूल देह नाही. ब्रह्माजी हा केवळ मनोमात्र
आहे.
त्यामुळेच हे रामा ! विश्व सुद्धा मनोमात्रच आहे. "जसे कारण तसे
कार्य" असा न्याय आहे. ब्रह्म हे कारण
आणि विश्व हे ब्रह्माचे कार्य असल्यामुळे, विश्व हे ब्रह्माजीमधून निर्माण झाल्यामुळे
जसा ब्रह्माजी तसेच विश्व असणार, हे गृहीत आहे. म्हणून ब्रह्माजी मनोमय असल्यामुळे हे विश्वही मनोमय
आहे, हे आपोआपच सिद्ध होते. त्यामुळे आपणास
स्थूल मानाने जरी हे विश्व दिसत असेल तरी विश्वाची निर्मिति प्रत्यक्ष पृथ्व्यदि पंचमहाभूतांच्यामधून
झालेली नसून मनोमय ब्रह्माजीमधून झालेली आहे. म्हणून हे भौतिक दिसणारे विश्व म्हणजे दुसरे-तिसरे
काही नसून ब्रह्माजीच्या मनाची केवळ एक कल्पना आहे.
हे विश्व म्हणजे ब्रह्माजीचेच स्वप्न
आहे. ब्रह्माजी हा अत्यंत शुद्धसंवित् स्वरूप
असल्यामुळे त्याला आपल्या आतिवाहिक देहाची सतत स्मृति असते. म्हणून त्याचे विश्वरूपी स्वप्न दीर्घकाळ चालू राहते. तसेच ब्रह्माजीला आधिभौतिक देह नसल्यामुळे
त्याची जागृतावस्था शक्य नाही आणि त्याला आतिवाहिक देहाचे विस्मरणच होत नाही. म्हणून त्याचे स्वप्न म्हणजेच आपल्याला दिसणारे हे
दृश्य विश्व दीर्घकाळ, चार युगे, कल्पांतापर्यंत राहते. त्यानंतर ब्रह्माजीला त्याच्या आतिवाहिक देहाची विस्मृति
होणे म्हणजेच महाप्रलय आहे. त्यावेळी संपूर्ण
दृश्य विश्व लय पावते.
-
"योगवासिष्ठ" (तृतीय उत्पत्ति प्रकरण) या
परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, आदि शंकराचार्य जयंती २०२२
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami
Sthitapradnyanand Saraswati, 1st Edition, Adi Shankaracharya Jayanti
2022
- हरी ॐ–
