येथे वसिष्ठांनी दृष्टं, अनुभूतं, श्रुतं
आणि कृतं असे चार शब्द वापरले आहेत. म्हणजेच
"जो उपदेश केला, तो आम्ही प्रत्यक्ष पाहिला, अनुभवला, ऐकला आणि कृतीत आणला."
यावरून समजते की, गुरु किंवा आचार्य स्वतःच्या
मनाचे काही सांगत नाहीत. तर जे त्यांनी त्यांच्या
गुरुंच्याकडून ऐकले असते, तेच ज्ञान गुरु आपल्या शिष्याला देतात. त्या उपदेशाचे स्वतः आचरण करतात आणि शिष्याकडूनही
करवून घेतात. म्हणून आचार्य या शब्दाची व्याख्या
केली जाते - यः शास्त्रार्थं स्वयं आचरन् इतरान् अपि आचरयति सः आचार्यः | जे शास्त्राच्या अर्थाचे स्वतः आचरण करतात आणि
अन्य साधकांच्याकडून त्याचे आचरण करून घेतात, त्यांना 'आचार्य' किंवा 'गुरु' असे म्हणतात.
म्हणूनच आपण स्वतः काही साधना केली असेल तरच
आपण दुसऱ्याला सांगू शकतो.
जसे व्यवहारात आपण पाहतो की, आपल्याला स्वतःला
एखादे काम व्यवस्थित येत असेल तरच आपण दुसऱ्याला ते काम त्यामधील बारकाव्यासह शिकवू
शकतो. तसेच या मार्गामध्ये ज्याने स्वतः साधना
केली असेल, पूजा-अर्चना, जप, नामस्मरण केले असेल, गुरुसेवा केली असेल, श्रवण, मनन,
चिंतन केले असेल, तोच दुसऱ्याला त्या साधना कशा कराव्यात ? याचे यथार्थ मार्गदर्शन करू शकेल. म्हणून वसिष्ठ येथे सांगतात की, "हे रामा !
तुला जो उपदेश मी करतोय ते सर्वप्रथम मी अनुभवले
आहे."
शास्त्रामध्ये ज्ञानाची श्रुति,
युक्ति आणि अनुभूति अशी तीन प्रमाणे आहेत. श्रुति म्हणजे शास्त्रप्रमाण, युक्ति म्हणजे जे
शास्त्र आपण श्रवण केले ते युक्तिवादाने सिद्ध करणे होय आणि अनुभूति म्हणजे जे शास्त्रज्ञान
ऐकले, जे युक्तिवादाने सिद्ध केले ते ज्ञान प्रत्यक्ष अनुभवणे होय. म्हणून येथे वसिष्ठांनी 'श्रुतम् ' या शब्दामधून श्रुतिप्रामाण सांगितले.
'प्रत्यक्षतः दृष्टं' यामधून युक्तिप्रमाण
सांगितले आणि 'अनुभूतं' या शब्दामधून अनुभूतिप्रमाण सांगितले. वसिष्ठ सांगतात की, "रामा ! मनुष्याने शास्त्र ऐकले, सत्संग केला, आचारधर्मांचे
पालन केले तर त्याला चित्ताची शुद्धि व चित्ताची एकाग्रता प्राप्त होऊन क्रमाने मोक्षप्राप्ति
होते. यामध्ये शंकाच नाही. कारण हा आमचा प्रत्यक्ष अनुभव आहे. आम्ही तसे जीवनभर प्रयत्न केलेले आहेत. जे केले तेच आम्ही सांगत आहोत."
- "योगवासिष्ठ" (द्वितीय मुमुक्षुव्यवहार प्रकरण) या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, मे २०१९
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya
Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1st Edition, May 2019
- हरी ॐ–
