प्राण शरीरात प्रवेश कसा करतो ? | How Life-Breath Enters the Body ?

प्राण या शरीरात कसा प्रवेश करतो ?  याचे उत्तर श्रुति देते – मनोकृतेन |  प्राण हा शरीरामध्ये मनाच्या आकृतीने म्हणजेच मनाच्या वृत्तीरूपाने प्रवेश करतो.  मनाची वृत्ति म्हणजे मनाची कामना होय.  कामनेमधून कर्म निर्माण होते.  जीव अनेक प्रकारच्या इच्छा, संकल्प, कामना करतो व कामना पूर्ण करण्यासाठी अनेक प्रकारच्या कर्मांच्यामध्ये प्रवृत्त होतो.  श्रुति पुढे सांगेल – पुण्येन पुण्यं इत्यादि |  पुण्यकर्माने पुण्यलोक प्राप्त होतो. तसेच – तदेव सह कर्मणा इति च श्रुत्यन्तरात् |  कर्मफळामध्ये आसक्त असलेला पुरुष आपल्या कर्मासहित कर्मानुरूप फळ प्राप्त करतो.  

यावरून सिद्ध होते की, प्राण हा शरीरात प्रवेश करीत असेल तर त्यास कारण कर्म आहे, कर्माला कारण कामना आहे व कामनेस कारण अविद्या आहे.  म्हणूनच यास अविद्याकामकर्मग्रंथि असे म्हटले जाते.  अविद्येमधून म्हणजेच स्वस्वरूपाच्या अज्ञानामधून कामना निर्माण होते, कामनेमधून कामनापूर्तीसाठी जीव अनेक प्रकारची कर्मे करतो, कर्म केले की, कर्मफळाची प्राप्ति होते.  कर्मफळामध्ये जीव आसक्त होतो.  पुन्हा त्यामधून कामना-कर्म-कर्मफळ असे अव्याहत चक्र चालू होते.  

भगवान म्हणतात – अहंकारविमूढात्मा कर्ताsहमिति मन्यते |      (गीता अ. ३ - २७)

अहंकाराने विमूढ झालेला पुरुष कर्माचा कर्ता होतो.  तोच कर्मफळास घेऊन अनेक कामना निर्माण करतो.  कामनेमधून चोदनाप्रवृत्ति निर्माण होऊन तो कर्मप्रवृत्त होतो.  याप्रकारे प्राण या संकल्पवृत्तिरूपाने शरीरामध्ये प्रवेश करतो.  प्राणाने शरीरात प्रवेश केला की, तो शरीरात आसक्त होतो.  शरीराच्या संसर्गामुळे प्राण शरीराशी तादात्म्य पावतो.  याप्रकारे प्राण शरीरामध्ये प्रवेश करतो.  

- "प्रश्नोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  एप्रिल २०१२ 
- Reference: "Prashanopanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 1^st Edition, April 2012

- हरी ॐ –