उत्तम-मध्यम-अधम शिष्य | Best-Medium-Dull Disciples

टीकाकार उत्तम-मध्यम-अधम शिष्यांचे वर्णन करतात – यथावसरं गुरोः इष्टं ज्ञात्वा शुश्रूषणे प्रव्रुत्तिः मुख्या |  आज्ञावशेन मध्यमा |  तदपरिपालनेन अधमा |  

जो वेळप्रसंग पाहून गुरूंना जे इष्ट, अभिप्रेत आहे, तशी सेवा करतो, त्यास उत्तम शिष्य म्हणतात.  यासाठी शिष्यामध्ये सावधानता हा गुण असला पाहिजे.  त्याचे मन गुरूंच्या मनाशी तन्मय, तल्लीन, तद्रूप झाले पाहिजे.

यानंतर, ज्याला स्वतःला काय करावे, ते समजत नाही, तो गुरूंच्याकडे जाऊन अत्यंत नम्रतेने गुरूंना आज्ञा विचारतो व गुरूंची आज्ञा शिरसावंद्य मानून श्रद्धाभक्तियुक्त अंतःकरणाने त्यांच्या आज्ञेचे अक्षरशः तंतोतंत पालन करतो.  सेवा करीत असताना त्याच्या मनामध्ये कधीही राग-द्वेष, स्वतःच्या कल्पना, अहंकार निर्माण होत नाही.  तो सर्व सेवा अतिशय मनापासून करतो.  कधीही गुरुआज्ञेचे उल्लंघन करीत नाही.  हा मध्यम प्रतीचा शिष्य होय.  

यानंतर, जो गुरूंनी आज्ञा देऊनही, अनेक वेळेला समजावून सांगूनही ऐकत नाही, करायचे म्हणून करतो, तो अधम शिष्य होय.  तो कामामध्ये दुर्लक्ष, टाळाटाळ, प्रमाद करतो.  मी किती मोठा आहे, माझ्यामुळे गुरूंचे सर्व कार्य चालले आहे, या आविर्भावात तो प्रत्यक्ष गुरूंनी दिलेल्या आज्ञांचे उल्लंघन करतो.  हा अधम शिष्य होय.  

साधकाच्या जीवनामध्ये गुरुस्थानाला अत्यंत महत्व आहे.  साधकाच्या मनाच्या अवस्थेवरच सर्वकाही अवलंबून आहे.  ज्याच्या अंतःकरणामध्ये ऐहिक व पारलौकिक विषयांच्याबद्दल तीव्र वैराग्य निर्माण होवून आत्मजिज्ञासा उदयाला आलेली आहे, तो ती जिज्ञासा पूर्ण करण्यासाठी श्रोत्रिय ब्रह्मनिष्ठ गुरूंना शरण जातो.  गुरूंची काया-वाचा-मनसा सेवा करतो.  साधनकालात गुरु हीच श्रद्धा, गुरु हीच साधना, उपासना, ध्यान, ज्ञान, जप, ईश्वर हे सर्व काही त्याच्यासाठी गुरूच असतात.  असे त्याचे जीवन गुरुमय होते.  असे गुरुमय मन झाल्याशिवाय अन्य सर्व साधना व्यर्थ आहेत.   

- "कठोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,  मे २०११ 
- Reference: "Kathopanishad" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, May 2011

- हरी ॐ –