काम | Desire

विषयाच्या श्रवणाने, दर्शनाने, अथवा प्राप्त केल्यानंतर तो विषय उपभोगण्यासाठी मन अत्यंत अधीर, व्याकूळ होते.  या उपभोगण्याच्या वृत्तीलाच ‘काम’ असे म्हणतात.  या विषयांमधून सुख मिळेल या आशेने मनुष्य इष्ट, प्रिय, अनुकूल विषयांमध्ये उपभोगण्यासाठी प्रवृत्त होतो.  रात्रंदिवस त्याच विषयांचे चिंतन करतो.  मनामध्ये सतत हाव, तृष्णा निर्माण होवून त्याची इंद्रियेही तो विषय उपभोगण्यासाठी वखवखलेली असतात.  या प्रबल इच्छेलाच ‘काम’ असे म्हणतात.

मनुष्याच्या मनामध्ये ज्यावेळी हा ‘काम’ निर्माण होतो त्यावेळी तो विवेकी, श्रेष्ठ पुरुषांनाही भ्रष्ट करतो.  त्यांची बुद्धि विवेकहीन, भ्रष्ट होवून तो मनुष्य संपूर्णपणे कामाच्या आहारी जातो.  सदसद्विवेकबुद्धि नष्ट होते.  सारासार विचार न करता मोहीत होवून तो कोणत्याही कर्मामध्ये प्रवृत्त होतो.  इतकेच नव्हे, तर हा काम वृध्द माणसाच्या मनामध्येही भोगलालसा निर्माण करतो.  सामान्यपणे आपण समजतो की, जसजसा मनुष्य वृद्ध होतो तसतसे त्याचे मन अधिक विरक्त, परिपक्व, शांत होते.  परंतु कामाच्या प्रभावामुळे वृद्ध मनुष्यही एखाद्या अविवेकी, कामांध पुरुषाप्रमाणे उपभोगामध्ये प्रवृत्त होतो.

एखादा अत्यंत शांत, संयमी, विवेकी मनुष्य असेल तर अशा जितेंद्रिय पुरुषाच्या मनामध्येही हा काम संताप निर्माण करतो.  या संयमी पुरुषाची दक्षता, सावधानता संपते.  विवेक संपतो.  बुद्धि भ्रष्ट होते.  त्याचे तत्त्वज्ञान लंगडे पडते.  इंद्रिय व मनावरील संयमन सुटते.  त्याचा चांगुलपणा धुळीस मिळतो.  त्याचे पूर्ण अधःपतन होते.  तो अत्यंत कामुक, विषयलंपट होतो असा हा कामाचा परिणाम आहे.

ज्याप्रमाणे अग्नीमध्ये जितके इंधन टाकावे तितका अग्नि अधिक भडकतो त्याप्रमाणे हा कामाग्नि सुद्धा कामनांच्या उपभोगामुळे शांत ना होता अधिक वर्धन पावतो. तो कधीही तृप्त होत नाही.  म्हणुनच एकदा मनुष्य कामनेने पेटला की, सर्व ब्रह्मांड सुद्धा ग्रासून टाकण्याचे सामर्थ्य या कामामध्ये आहे म्हणुनच याला ‘कामाचा आवेग’ असे म्हटले आहे.

  

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ –