योगी म्हणजे कोण ? | Who is a Yogi ?

 

योगाश्चित्तवृत्तिनिरोधः | तद्वान् योगी |  योग म्हणजे सर्व चित्तवृत्तींचा निरोध करणे होय.  चित्तामध्ये कोणतीही वृत्ति उठू न देणे म्हणजेच चित्ताचा निरोध होय.  योगाभ्यासाने ज्याला अशी अवस्था प्राप्त झालेली आहे तो योगी होय.

 

अथवा – योगः अहं ब्रह्मेति ज्ञानम् तद्वान् योगी |

‘ अहं ब्रह्मास्मि | ’ हे ज्ञान म्हणजेच योग होय, कारण हे ज्ञान अज्ञानजन्य द्वैतभावाचा ध्वंस करून जीवाला साक्षात् ब्रह्मस्वरूप करते आणि सर्व संसाराचा उच्छेद करते. असे एकत्वाचे, अद्वय ज्ञान प्राप्त झालेला आहे तो योगी आहे.

 

म्हणून म्हटले आहे – वृत्तिहीनं मनः कृत्वा क्षेत्रज्ञं परमात्मनि |

एकीकृत्य विमुच्यते योगोऽयं मुख्य उच्यते ||

मन वृत्तिरहित करून क्षेत्रज्ञस्वरूप परमात्म्यामध्ये स्थिर केल्यामुळे मुक्त होणे हाच योगाचा खरा अर्थ आहे.  यामुळे त्याची दृष्टि अमुलाग्र बदलून तो नित्य स्वस्वरूपामध्ये समाधीमध्ये राहातो.

 

श्रुति म्हणते -

यत्र यत्र मनो याति तत्र तत्र समाधयः  |

जेथे जेथे मन जाते तेथे तेथे तो ब्रह्मज्ञानी पुरुष, योगी नित्य समाधि अवस्थेमध्ये असतो.

किंवा –      ज्या ज्या ठिकाणी मन जाय माझे |

त्या त्या ठिकाणी निजरूप तुझे ||

 

भगवान गीतेत योगाची व्याख्या करतात -

तं विद्यादुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम्  |  (गीता अ. ६ – २३)

दुःखरूप संसाराच्या संयोगापासून वियोग ह्यालाच योग म्हणतात.  कारण याच अवस्थेत मन सर्व अनात्मस्वरूप विषयांच्या संयोगापासून निवृत्त होऊन आत्मस्वरूपामध्ये अनायासाने स्वस्थ असते आणि तेथेच ते सुखाचा आत्यंतिक अनुभव घेते.

 

 

"मनीषा पञ्चकम्" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, चतुर्थ आवृत्ति, २०१२       
- Reference:  "Maneesha Panchakam" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 4^th Edition, 2012

 

 

- हरी ॐ –