मानसिक प्रगति | Mental Development

मनुष्याच्या शरीर व इंद्रियांचा विकास निसर्गनियमाप्रमाणे आपोआपच होत असतो.  जन्मल्यापासून आजपर्यंत शरीरामध्ये, इंद्रियांमध्ये हळुहळू बदल झालेला आहे.  त्यासाठी विशेष प्रयत्नांची आवश्यकता नाही.  मात्र या स्थूल शरीराच्या आत असणारे जे मन आहे, त्याचा मात्र प्रयत्नपूर्वक विकास करावा लागतो.  मनाचा विकास करण्यासाठी साधनही मनच आहे.  म्हणून तरी भगवान निश्चयपूर्वक सांगतात – उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् |

मानाने मनाच्या साहाय्यानेच मनाचा विकास करावा. यासाठी मनाची दृढ संकल्पशक्ति निर्माण करावी.  आपल्या मनामध्ये आपण अनेक संकल्प करतो.  पण एक संकल्प केला रे केला की, आपलेच मन त्यावर विकल्प निर्माण करते.  छोटेसे उदाहरण घ्यावयाचे झाले तर आपण ठरवितो की “ उद्यापासून रोज सकाळी लवकर उठायचे. ” दुसऱ्याक्षणी आपल्या मनामध्ये विचार येतो की “ आपल्याला खरोखरच उठणे जमेल कां ?  आपल्या तब्येतीला झेपेल का ?  त्यापेक्षा लवकर न उठलेलेच बरे ! ”  

 

याप्रकारे आपलेच मन आपल्या संकल्पाविरुद्ध विकल्प, शंका, संशय निर्माण करते.  आपल्या संकल्पाची पूर्ण शक्ति विकाल्पामुळे खच्ची होते.  म्हणूनच आजकाल “ हे मला येत नाही, जमत नाही, माहीत नाही ” अशी उत्तरे ऐकावयास येतात.  यालाच न्यूनगंड (Inferiority Complex) असे म्हणतात.

हा नकारात्मक विचार (negative thinking), न्यूनगंड मनातून प्रथम काढून टाकला पाहिजे.  जोपर्यंत नकारात्मक विचार आहेत, तोपर्यंत मनुष्य विकास किंवा प्रगति करू शकत नाही.  असे विचार मनुष्याला सुखाने जगू देत नाहीत.  त्यामुळे जीवनामधील उत्साह, उमेद कमी होते.  मनामधील हे विकल्प कमी करण्यासाठीच जीवनाकडे पाहण्याचा सकारात्मक दृष्टीकोन (positive thinking) आत्मसात केला पाहिजे.  यालाच आत्मविश्वास (self confidence) असे म्हणतात.

- "व्यक्तिमत्त्व विकास" या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  सप्टेंबर २०११
- Reference: "Wyaktimattwa Wikaas (Personality Development)" by P.P. Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 3^rd Edition, September 2011

- हरी ॐ –