दृढ असणाऱ्या आत्मविस्मृतीमुळे जीवाला आतिवाहिक
देहच आधिभौतिक - स्थूल देहाच्या रूपाने एखाद्या पिशाच्चासारखा भासू लागतो. "मी चैतन्यस्वरूप आहे", या आत्मस्वरूपाची
त्याला दृढ विस्मृति होते. त्यामुळे आधिभौतिक
देहाची कल्पना एखाद्या पिशाच्चाप्रमाणे त्याच्या मागे लागते. जन्मानुजन्मे ही स्थिति असल्यामुळे ही आत्मविस्मृति
दृढ होत जाते. जीव या दृश्याला व स्थूल देहालाच
सत्य मानून शोकमोहयुक्त संसारामध्येच बद्ध होतो.
येथे श्रीवसिष्ठमुनि अत्यंत सूक्ष्म भाग सांगत
आहेत. अज्ञानी जीव स्वतःचा स्थूल देह पाहतो
व त्याच्याशीच तादात्म्य पावतो. "मी म्हणजेच
देह", अशी दृढ कल्पना करतो. स्थूल देहाचे
गुणधर्म, विकार स्वतःवर आरोपित करतो. त्यामुळे
मर्यादित होऊन जन्ममृत्युयुक्त होतो. त्याचे
जीवन बहिर्मुख होते.
जसे भूताची कल्पना मनामध्ये निर्माण
झाली की, ते नसलेले भूतही आपल्यामागे लागते. "येथे भूत आहेच", अशी कल्पना दृढ झाली
की, मनुष्य भयभीत होतो. त्याचप्रमाणे - देहोSहम्
| "मी म्हणजे देह" ही कल्पना
मनुष्याच्या मागे पिशाच्चाप्रमाणे लागते. एकदा या देहाला सत्यत्व दिले की, मग अनेक समस्या
निर्माण होतात. त्या सर्व समस्या सत्य वाटू
लागतात. अशी ही देहात्मबुद्धि मनामध्ये निर्माण
होते. जोपर्यंत आत्मविस्मृति आहे, तोपर्यंत
देह सत्य भासतो.
खरे तर जीवाला फक्त आतिवाहिक देहच
आहे. किंबहुना जीव म्हणजेच आतिवाहिक देह आहे.
परंतु जीवाला जोपर्यंत दृश्य सत्य वाटते तोपर्यंत
आत्मविस्मृति असते. त्यामुळे त्याला दृश्य
असणारा स्थूल देहच सत्य वाटतो.
-
"योगवासिष्ठ" (तृतीय उत्पत्ति प्रकरण) या
परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, आदि शंकराचार्य जयंती २०२२
- Reference: "Yogavashishtha" by Param Poojya Swami
Sthitapradnyanand Saraswati, 1st Edition, Adi Shankaracharya Jayanti
2022
- हरी ॐ–
