प्रतिक आणि प्रतिमा उपासना | Symbol and Image Worship

निर्गुण, निराकार, निर्विशेष स्वरूपाची उपासना करण्यासाठी प्रथम सगुण, साकार रूपाची उपासना सांगितली जाते.  कोदंडधारी श्रीराम, शंखचक्रगदापद्मधारी श्रीविष्णु, मुरलीधर श्रीकृष्ण, डमरूत्रिशूलधारी शिव, गणेश, देवी कोणतीही देवता असेल, त्या त्या रूपामध्ये त्या देवतांच्यामधून मी ईश्वराचीच उपासना करतो.  ही सर्व सगुण, साकार रूपे ईश्वराची प्रतिके आहेत.  या विग्रह उपासना म्हणजेच प्रतिक उपासना होत.  

किंवा पंचधातु, चांदी, दगड या प्रतिमांच्यामधून मी परमेश्वराचीच उपासना करतो, या प्रतिमा उपासना होत.  येथे फोटो किंवा दगडाची उपासना नसून यामधून ईश्वराचीच उपासना आहे.  

जसे १५ ऑगस्ट, २६ जानेवारी रोजी आम्ही राष्ट्राला वंदन करतो.  खरे तर आमचे राष्ट्र आसेतुहिमाचल आहे.  राष्ट्राला म्हणजेच राष्ट्रध्वजाला आम्ही वंदन करतो.  ध्वज म्हणजेच विशिष्ट पद्धतीने रंगविलेले कापड आहे, परंतु तेथे मी कापड न पाहता संपूर्ण राष्ट्र पाहतो.  कारण ध्वज हे राष्ट्राचे प्रतिक आहे.  आमच्या राष्ट्राचे ते श्रद्धास्थान, प्रेरणास्थान आहे.  यालाच “प्रतिक उपासना” म्हणतात.  

किंवा सर्वांच्या घरामध्ये आईवडिलांचे फोटो लावले जातात.  जयंति, पुण्यतिथीला आपण सर्व प्रतिमांना हार घालतो, नमस्कार करतो.  खरे तर फोटो म्हणजे आईवडिल नव्हेत.  तेथे मी फोटो पाहत नसून त्यामागे त्यांचे जीवन पाहतो.  त्यांच्या जीवनामधील अलौकिक गुण, तत्त्व, त्यांनी मला दिलेले संस्कार पाहतो.  ते जीवन मला आदर्श होते.  मला प्रेरणा देते.  त्यांच्या दिव्यत्वाला, महानतेला मी नमस्कार करतो.  त्यांच्या आदर्शांपुढे मी नतमस्तक होतो.  याला “प्रतिमा उपासना” म्हणतात.  

आपण आस्तिक असो व नास्तिक असो, तुम्ही मान्य करा अगर करू नका, आपण सर्वच जण प्रतिमा उपासना करतो, हे मान्य केलेच पाहिजे.  

- "उपासना" या परमपूज्य स्वामी स्थिताप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति, जुलै २०११
- Reference: "Upasana" by Param Poojya Swami Sthitapradnyanand  Saraswati, 3^rd Edition, July 2011

- हरी ॐ–