आत्मज्ञानाचा उपयोग | Use of Self-Realization

वस्तु अस्तित्वात असेल तर ती शब्दाने सांगता आली पाहिजे.  परंतु आत्मा शब्दाने सांगता येत नसेल तर तो ‘असत्’ होईल.  त्यामुळे या तुरीय आत्मस्वरूपाचे ज्ञानही निरर्थक होईल.  आत्मज्ञानाचे प्रयोजनच राहणार नाही.  मग आत्मज्ञानाचा काय उपयोग आहे ?  अशी कोणी शंका घेईल तर आचार्य यावर म्हणतात - न |  ही शंका घेणे योग्य नाही.

आत्मज्ञान हे निश्चितच सर्व जीवांना अत्यंत उपयुक्त व आवश्यक आहे.  आत्मज्ञानाचे निश्चित असे प्रयोजन आहे.  आचार्य येथे सुंदर दृष्टांत देतात - शुक्तिकारजतवत् |  जसे शिंपल्याच्या अज्ञानामुळे आपणास शिंपल्यावर चांदीचा भास होतो.  तेथे चांदी दिसल्याबरोबर आपल्या मनामध्ये त्या सत्य दिसणाऱ्या चांदीचा लोभ, तृष्णा निर्माण होते.  आपण जवळ जातो, हात लावतो, त्यावेळेस आपणाला एकदम समजते की, ‘अरे, ही तर चांदी नसून शिंपला आहे.’  असे सत्य, अधिष्ठानभूत शिंपल्याचे ज्ञान होताक्षणीच भासमान मिथ्या चांदीचा, चांदीला दिलेल्या सत्यत्वाचा निरास होतो.  त्यामुळे चांदीची तृष्णा, लोभ मनामधून निघून जातो.  मन तृष्णारहित, लोभरहित, विकाररहित झाल्यामुळे शांत व स्वस्थ होते.  हे सर्व शिंपल्याच्या यथार्थ ज्ञानाचे फळ आहे.

त्याचप्रमाणे, आत्मस्वरूपाच्या ज्ञानाने अनात्मवस्तूंची तृष्णा निवृत्त होते.  आत्मज्ञानामुळे अविद्येचा निरास होतो.  अविद्येचा निरास झाल्यामुळे अविद्येमधून निर्माण होणाऱ्या अनेक कामना निवृत्त होतात.  जीवाला ‘मी स्वतःच आनंदस्वरूप आहे’, असे आत्मस्वरूपाचे यथार्थ ज्ञान झाल्यामुळे तो जीव स्वतःच आनंदस्वरूप, तृप्त, परिपूर्ण व कृतकृत्य होतो.  आनंद मिळविण्यासाठी मग तो बाह्य विषय किंवा उपभोग यांच्यामध्ये प्रवृत्त होत नाही.  त्याच्यामधील अविद्याकामकर्मादि दोषांचा नाश होतो.

आत्मस्वरूपाच्या यथार्थ ज्ञानाने हृदयग्रंथीचा, अविद्याग्रंथीचा भेद होतो.  सर्व संशय निरास होतात.  तसेच, सर्व कर्मांचा क्षय होऊन जीव या संसारबंधनामधून मुक्त होतो.  हे आत्मविद्येचे फळ आहे.  आत्मज्ञानी पुरुष शोकसागराला पार करतो.  ज्याला जीवब्रह्मैक्य ज्ञान होते, तो आत्मज्ञानी पुरुष शोकमोहरहित होतो.  आत्मज्ञान घेण्यासाठी उपनिषदे म्हणजेच वेदांतशास्त्र हेच प्रमाणभूत शास्त्र आहे.  त्यामुळे उपनिषदांच्यामधील श्रुतींच्या आधारे तुरीय आत्म्याचे प्रत्यगात्मस्वरूपाने ज्ञान होणे निश्चित शक्य आहे.  यामध्ये कोणतीही शंका घेण्याचे कारण नाही.  

- "माण्डूक्योपनिषत्” या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति, डिसेंबर २०१६
- Reference: "Mandukyopanishad" by ParamPoojya Swami Sthitapradnyanand Saraswati, 1^st Edition, December 2016

- हरी ॐ–