तुमचा परिचय काय? | Introduce Yourself

खरे तर “मी काय आहे ?”  हे मला चांगले माहीत असते.  “तुम्ही कोण आहात ?”  असा प्रश्न विचारल्या नंतर आपण आपले नाव सांगतो, गाव सांगतो, पत्ता सांगतो, जास्तीत जास्त धर्म, जात, पंथ, वर्ण, आश्रम, लिंग सांगतो. याच्या व्यतिरिक्त आणखी दोन चार पदव्या सांगतो.  “मी पी.एच.डी. आहे.” एखादा म्हणेल की, “मी डबल पी.एच.डी. आहे. मी भारतरत्न आहे.”  मी नात्याच्या अनुषंगाने काही वेळेला उत्तर देईन की, “मी आई आहे किंवा वडिल आहे.”  

जर आपल्याला एक क्षणभर सांगितले की, “बाह्य कशाचाही आधार न घेता तुम्ही कोण आहात ?  हे सांगा.”  यावर आपल्याला काहीही उत्तर देता येत नाही.  त्यावेळी समजते की, अजूनपर्यंत कधीही मी ‘मी’ चा विचारच केलेला नाही.  मी म्हणजे कोण ?  माझे खरे स्वरूप काय ?  याविषयी ज्ञान देणारी विद्या म्हणजे उपनिषद् होय.  साधकाला उपनिषद् विचारप्रवृत्त करते.  आचार्य शिष्याला प्रश्न विचारतात – “ तू कोण आहेस ?  तू कोठून आलास ?  हे विश्व काय आहे ?  हे विश्व कोठून निर्माण झाले ?”  हा विचार कर.  

बुद्धिमान मनुष्य – ‘मी’ कोण आहे ?  याचा स्वतःच विचार करू लागेल.  परंतु तो तासन् तास, वर्षानुवर्षे, जन्मानुजन्मे ‘मी’ चा जरी विचार करीत राहिला तरी त्याला ‘मी’ चे यथार्थ स्वरूप समजणे शक्य नाही, कारण आचार्य सांगतात –

पण्डितेनापि स्वातंत्र्येण ब्रह्मान्वेषणं न कुर्यात् |           (शांकरभाष्य)   

एखादा पंडित, विद्वान मनुष्य असेल, तरी त्याने सुद्धा ब्रह्माचा शोध स्वतंत्रपणे घेऊ नये.  स्वबुद्धिप्रमाण ठेवून केलेला शोध व्यर्थ ठरतो.

संत कबीर म्हणतात – लहर ढूंढे लहर को कपड़ा ढूंढे सूत | जीव ढूंढे ब्रह्म को तीनों ऊत के ऊत ||

 जर कापड सुताला शोधत असेल, लाट पाण्याला शोधत असेल, तसाच जर मी ‘मी’ ला स्वतंत्रपणे शोधायला लागलो तर जन्मभर मला शोध लागणार नाही.  

म्हणून हा ‘मी’ चा शोध घेण्यासाठी “तू उप म्हणजे जवळ जा.”  कोणाच्या जवळ ?  तर ज्यांना ‘मी’ चे स्वरूप यथार्थ समजलेले आहे, अशा श्रेष्ठ पुरुषांजवळ जा.  ते आत्मस्वरूप जाणण्यासाठी श्रोत्रिय आणि ब्रह्मनिष्ठ गुरूंच्याकडेच गेले पाहिजे.  

- "मुण्डकोपनिषत् " या परमपूज्य स्वामी स्थितप्रज्ञानंद सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, प्रथम आवृत्ति,मार्च २००७
- Reference: "Mundakopanishad" by ParamPoojya Swami SthitapradnyanandSaraswati, 1^st Edition, March 2007

- हरी ॐ–