आहार नियमन आणि यज्ञ | Nutrition Best Practices and Yajna

काही साधक आहारावर नियमन करतात.  यामध्ये अनेक नियम आहेत.

१). आहार जिभेच्या सुखासाठी नसून शरीररक्षणासाठी व पोषणासाठी आहे हे लक्षात ठेवावे, ज्यामुळे साधना करता येईल.

२). मनामध्ये रजोगुण व तमोगुण उत्तेजित न होणारा, विकार निर्माण न होणारा आहार शुद्ध व सात्त्विक असावा.  असा आहार अधिकाधिक सात्त्विक वृत्ति होण्यास साहाय्यकारी होईल.

३). आहार योग्य प्रमाणात घ्यावा.  शास्त्रकार म्हणतात: पूरयेदशनेनार्धं तृतीयमुदकेन तु |  वायोः संचरणार्थाय चतुर्थमवशेषयेत्  ||  जठराचा १/२ भाग अन्नाने भरावा, १/४ पाण्याने भरावा आणि १/४ भाग वायूच्या संचरणासाठी मोकळा सोडावा.  अजिबात न खाणे किंवा अति खाणे योग्य नाही.  योग्य प्रमाणामध्ये आवश्यक तेवढाच आहार घ्यावा.  हे अत्यंत कठीण आहे.  यासाठी मनावर आणि इंद्रियांवर संयमाची जरुरी आहे.  तसेच सत्कर्माने मिळालेले अन्न खाणे. दुष्टाचाराने, अनीतीने मिळालेले अन्न खाऊ नये. सदाचाराने मिळवलेले अन्न संस्कारयुक्त असते.

४.) अन्न खाताना वेळेची बंधने पाळावीत.  अवेळी न खाता योग्य वेळीच खावे.

५). अन्न खाण्यापूर्वी भूतयज्ञ, अतिथियज्ञ, देवयज्ञ, पितृयज्ञ आणि ब्रह्मयज्ञ असे पाच यज्ञ करावेत.  

याचे कारण आपल्याला जे अन्न मिळते त्यामध्ये अनेक दृष्ट आणि अदृष्ट घटक आहेत.  त्यांची कृतज्ञता म्हणून त्यांना त्यांचा भाग प्रेमाने अर्पण करणे आवश्यक आहे.  आपल्या अन्नातील एक भाग प्राणीमात्रांना, पशूपक्षांना द्यावा.  हा भूतयज्ञ आहे.  दुसरा भाग अतिथीला अर्पण करावा.  हा अतिथि यज्ञ होय.  तिसरा भाग देव देवतांना अर्पण करावा.  चौथा भाग पितरांना द्यावा.  हे देवयज्ञ आणि पितृयज्ञ आहेत आणि पाचवा भाग वैश्वदेव यज्ञामध्ये परमेश्वराला अर्पण करावा.  त्यानंतर राहिलेला भाग प्रसाद म्हणून ग्रहण करावा.

अशा प्रकारे काही लोक आहारावर नियमन करून इंद्रियांच्यावर दमन करतात आणि शरीरशुद्धि, इंद्रियशुद्धि व चित्तशुद्धि करून घेतात.

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

                                                                      - हरी ॐ –