श्रीभगवान कोण ? | Who is “Shree Bhagwaan” ?

ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः |

वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भग इतीरिणा || (विष्णुपुराण. ६-५-७४)

समग्र ऐश्वर्य, धर्म, यश, संपत्ति, वैराग्य आणि मोक्ष या सहा प्रकारच्या ‘भग’ म्हणजे संपत्ति आहेत.  या सर्व संपत्ति निरतिशय स्वरूपाने ज्याच्या जवळ आहेत त्याला ‘भगवान’ असे म्हणतात.  किंवा अन्य ठिकाणी समग्र ज्ञान, ऐश्वर्य, शक्ति, बल, वीर्य आणि तेज या सहा संपत्ति सांगितलेल्या आहेत.  जो या सर्व सहा गुणांनी निरतिशय स्वरूपाने युक्त आहे तो ‘भगवान’ होय.

प्राणिमात्रांची उत्पत्ति आणि नाश, येणे आणि जाणे या गति आणि ज्ञान व अज्ञान जो जाणतो त्याला ‘भगवान’ असे म्हणतात.  जो सर्वांचा उत्पत्तिस्थितिलयकर्ता असून जीवांना त्यांच्या त्यांच्या कर्माप्रमाणे फल देणारा म्हणजे गति देणारा कर्मफलदाता असून ज्ञान आणि अज्ञान जाणणारा सर्वज्ञ आणि ज्ञानस्वरूप आहे तो ‘भगवान’ होय.

श्रुति म्हणते –

मायां तु प्रकृतिं विधान्माविनं तु महेश्वरम् | (श्वेता. उप. ४-१०)

सत्वरजतम या तीन गुणांनी युक्त असलेली माया हीच प्रकृति आहे.  तीच विश्वाचे उत्पत्ति-स्थिति-लयकारण आहे.  ती त्रिगुणांच्या साहाय्याने पंचमहाभूतात्मक विश्वाची रचना करून नानाविविध विषयांची आणि विविध प्राणिमात्रांची प्रकर्षाने निर्मिति करते.  परंतु माया स्वतः अचेतन असल्यामुळे ज्याच्यामुळे प्रकृतीला सत्ता, स्फूर्ति, चेतना मिळून ती कार्यामध्ये प्रवृत्त होते तो मायेचा अधिपति, मायावी – परमेश्वर आहे.  तोच स्वसंकल्पाने विश्वाची उत्पत्तिस्थितिलय करणारा असून सर्वगुणसंपन्न आहे.  म्हणून तोच ‘भगवान’ होय.

- "श्रीमद् भगवद्गीता" या परमपूज्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वती लिखित पुस्तकामधून, तृतीय आवृत्ति,  डिसेंबर २००२
- Reference: "Shreemad Bhagavad Geeta" by Param Poojya Swami Swaroopanand  Saraswati, 3rd Edition, December 2002

- हरी ॐ –